وجود ظرفیت تولید داروهای جدید در کشور

محسن تفقدی، رئیس مرکز رشد فناوری سلامت دانشگاه علوم پزشکی مشهد در گفت‌وگو با ایکنا از خراسان رضوی اظهار کرد: حوزه داروسازی در کشور را از چند بعد علمی، پژوهشی، خدمات و ... می‌توان مطرح کرد. در بعد صنعت، درصد بسیار بالایی از داروهای مورد نیاز کشور، در داخل فرمولاسیون شده و اگرچه تعداد بسیاری مواد اولیه دارویی وارد می‌شود، اما نباید پنداشت که انجام فرمولاسیون در داخل کشور کار کم‌ارزشی است، بلکه کار بسیار ارزشمندی است.

وی بیان کرد: تولید ماده اولیه در بسیاری از کشورهای دنیا توجیه اقتصادی ندارد، چنانکه مثلاً به علت مقدار مصرف کم دارویی، تنها یک کمپانی، ماده اولیه آن دارو را برای تمام دنیا تولید می‌کند، زیرا از نظر اقتصادی توجیه ندارد که سایر کشورها به تولید آن مشغول شوند، بنابراین این موضوع که در صنعت دارویی ما، ماده اولیه وارد می‌شود و سپس فرمولاسیون انجام و شکل‌های دارویی قرص، شربت، کپسول، آمپول و ... از آن تهیه می‌شود، فعالیت ارزشمندی است که کار کشور را راه می‌اندازد، زیرا هنگامی‌که در واردات مواد اولیه دچار اختلال می‌شود و قرار است شکل دارویی ساخته شده وارد شود، کشور با این موضوع مواجه می‌شود که چه میزان اختلاف قیمت میان واردات شکل دارویی آماده با واردات ماده اولیه آن دارو وجود دارد. 

تولید بسیاری از داروها در داخل کشور

رئیس مرکز رشد فناوری سلامت دانشگاه علوم پزشکی مشهد ادامه داد: به این ترتیب در بعد فراگیر بسیاری از داروها را در داخل کشور تولید می‌کنیم. در بعد ماده اولیه که بیشتر شیمی‌دارو دان‌ها با آن‌ درگیر هستند، در جا‌هایی از دید راهبردی بودن مواد اولیه دارویی وارد شده‌ و تعدادی مواد اولیه دارویی ساخته‌ایم و می‌توانیم بسیار بیشتر نیز تولید کنیم، اما قیمت تمام شده واردات مواد اولیه آن بسیار کمتر از تولید داخلی می‌شود.

وی افزود: به‌عنوان نمونه کمپانی چینی با قیمت بسیار کمتر ماده اولیه را تولید می‌کند، بنابراین این‌گونه نیست که دانش بسیار پیچیده‌ای باشد، بلکه بحث اقتصادی و قیمت تمام شده است که ورود ما به تولید مواد اولیه را توجیه نمی‌کند. در مواقعی که تحریم بسیار سنگین و تهدید محدودیت در واردات مواد اولیه بوده و فراخوان و حمایتی صورت گرفته، تعدادی ماده اولیه تولید شده است. 

درخشش در تولیدات داروهای نوترکیب

تفقدی بیان کرد: آنچه در صنعت دارویی ما بیش از همه درخشان‌ است، داروهای نوترکیب و داروهای حاصل از زیست‌فناوری است، زیرا تکنولوژی پیچیده‌تر و ارزش افزوده بسیار بالایی دارند، بدین معنا که قیمت واردات شکل دارویی تا تولید آن در داخل کشور بسیار متفاوت است. با سرمایه‌گذاری بسیار خوب کشور طی چند سال گذشته در زمینه داروهای زیست‌فناورانه، هم‌اکنون چند شرکت بسیار معتبر داریم که محصولات‌شان، بخش زیادی از داروهای زیست‌فناوری مورد نیاز کشور را با قیمت تمام شده بسیار مناسب‌تری نسبت به مشابه خارجی تأمین می‌کنند.

وی اظهار کرد: با فاصله بسیار کمی از ورود داروهای نوترکیب در دنیا، این داروها در کشور نیز به بازار وارد می‌شوند، اگرچه در ابتدا کمی پزشکان نسبت به داروهای نوترکیب نگرانی داشتند، اما اکنون بسیار بی‌دغدغه و راحت در حال تجویز این داروها هستند و این بُعد صنعت داروسازی بار بزرگی از کشور را پوشش می‌دهد.

رئیس مرکز رشد فناوری سلامت دانشگاه علوم پزشکی مشهد در خصوص بُعد علمی پژوهشی داروسازی در کشور گفت: داروسازی کشور در بعد پژوهشی جایگاه بسیار خوبی دارد، به‌عنوان نمونه چندین دانشگاه ایران جزو 200 دانشگاه برتر دنیا در حوزه داروسازی هستند و محققان برتر بسیاری در سطح بین‌‌المللی داریم که از این نظر داروسازی در وزارت بهداشت سرآمد خوبی دارد و داروسازی ایران در دنیا مطرح است، چنانکه دانشکده داروسازی مشهد در بسیاری از رتبه‌بندی‌های بین‌المللی مانند لایدن و شانگ‎های رتبه اول و یا دوم را در سطح کشور دارد که شامل تولید مقالات، ثبت اختراعات و ... است.

وی با اشاره به حمایت‌ها و تشویق‌های صورت گرفته طی چند سال گذشته در فناوری و تولید محصولات نو در حوزه داروسازی بیان کرد: در این حوزه نیز حرکت خوبی در دانشکده‌های داروسازی صورت گرفته است، به‌طوری که درصد قابل توجهی از اعضای هیئت علمی به سراغ تولید محصولات فناورانه رفته و در قالب شرکت‌های فناور فعالیت خود را آغاز کرده‌اند که نتایج آن تولید برخی داروهای روز دنیا با فناوری بالا است، به‌عنوان نمونه تولید نانوداروهای دکتر محمودرضا جعفری، تولید کیت‌های شناسایی مواد مخدر و تولید کیت شناسایی کرونا از جمله این دستاوردهاست.

وجود ظرفیت تولید داروهای جدید

تفقدی با اشاره به موانع و مشکلاتی که در بخش مجوزهای عرصه فناوری‌های نوین دارویی وجود دارد، گفت: معمولاً به دلیل نبود قانون در مراجع قانون‌گذاری، به‌صورت سر در گم رفتار می‌شود و محصولی که حاصل چندین سال پژوهش دانشگاهی و ... است، وقتی به مرحله عمل می‌رسد در مرحله مجوز دادن چندین سال معطل می‌ماند و این معطلی و جواب نگرفتن در بسیاری اوقات موجب رها کردن ادامه کار از سوی محققان می‌شود، بدین‌ترتیب هم‌پا نبودن بدنه نظارت و مجوز با بدنه علمی یکی از موانع پیش‌روی این حوزه است که جای کار بسیار دارد.   

وی اظهار کرد: موضوع دارو، پیچیدگی‌های بسیاری دارد، در نتیجه وقتی شرکتی در حوزه فناوری وارد موضوع دارو می‌شود، با کار آسانی مواجه نیست، گرفتن مجوزها، مطالعات و آزمایشات مختلف که فناور باید گام به گام انجام دهد و در قسمت‌های مختلف به‌ویژه برای فناوری که تازه وارد این عرصه شده، مشکلاتی را ایجاد می‌کند.

رئیس مرکز رشد فناوری سلامت دانشگاه علوم پزشکی مشهد تأکید کرد: اگر بتوانیم مشکلات‌مان را در این حوزه برطرف کنیم، ظرفیت‌مان بسیار بیش از چیزی است که اکنون داریم و می‌توانیم محصولات با فناوری بالاتر و کیفیت بهتر تولید کنیم، همچنین در این حوزه، موضوع بازار قابل توجه است، زیرا وقتی داروهای جدید ساخته می‌شود، معمولاً مدت زمانی را باید برای شناسایی در جامعه و باز شدن بازار در نظر گرفت که کمک و حمایت پارک‌ها و مراکز رشد را می‌طلبد.

وی با اشاره به بعد سوم داروسازی، یعنی خدمات بیان کرد: در بُعد خدمات یعنی کاری که داروسازان در داروخانه، بیمارستان‌، صنعت و ... انجام می‌دهند، جایگاهی راضی‌کننده نیست. با توجه به آموزش‌هایی که داروساز در دوران تحصیل دریافت می‌کند، آموزش‌های بسیار کامل، متنوع و ارزشمندی است، اما هنگامی‌که به حوزه‌های خدماتی، به‌ویژه داروخانه وارد می‌شود، خیلی نمی‌تواند از قابلیت‌هایش استفاده کند و در نتیجه مشاهده می‌کنیم که جایگاه داروساز در حوزه خدمات نسبت به آنچه می‌تواند باشد، بسیار پایین‌تر است.

تفقدی ادامه داد: به این دلیل که اغلب داروسازان به حوزه خدمات وارد می‌شوند، این موضوع صورت خوشی ندارد، به‌ویژه وقتی از این منظر به موضوع نگریسته می‌شود که داروسازی جزء رشته‌های برتر در کنکور سراسری است و درصد بالایی از استعدادهای برتر کشور به این رشته وارد می‌شوند، آموزش‌های باکیفیتی در دانشکده‌های داروسازی دریافت می‌کنند، اما از این سرمایه و استعداد ویژه استفاده درستی نمی‌شود.

خراسان رضوی در صنعت داروسازی ضعیف است

وی در پاسخ به این پرسش که رغبت برای سرمایه‌گذاری در صنعت داروسازی چگونه است، گفت: در حوزه داروسازی تمایل به سرمایه‌گذاری زیاد است، البته متأسفانه خراسان رضوی در صنعت داروسازی برخلاف صنعت غذا که رتبه نخست کشور را دارد، جایگاه بسیار ضعیفی دارد و یک کارخانه بزرگ چند محصولی در مشهد نداریم. نکته‌ای که در این حوزه موجب ترس سرمایه‌گذاران است، نرخ‌گذاری و کنترل قیمت‌گذاری در صنایع دارویی است، چنانکه گاه قیمت تمام شده برخی داروها از قیمت اعلامی قانون‌گذار بیشتر است.

رئیس مرکز رشد فناوری سلامت دانشگاه علوم پزشکی مشهد با اشاره به صادرات دارویی به کشورهای اطراف بیان کرد: داروهای ایرانی معمولاً در کشورهای آسیای میانه، عراق، برخی کشورهای عربی، افغانستان و ...  خوش‌نام هستند، اما در اثر تحریم‌ها مقدار آن، بسیار کمتر از آن حدی است که ظرفیتش را داریم.

وی در پاسخ به این پرسش که وضعیت پوشش داروخانه‌ای چگونه است، گفت: با توجه به درخواست‌هایی که وجود دارد، به‌طور کلی کمبود داروخانه نداریم، اما باید دانست که داروخانه یک بنگاه اقتصادی است و استانداردهایی لازم دارد، همچنین دارو، نیروی انسانی و چرخش مالی اگر از سطحی پایین‌تر باشد، توجیه اقتصادی ندارد، بنابراین نبود داروخانه در مکان‌هایی همچون روستاها، به دلایل اقتصادی است و موانع قانونی در این زمینه نداریم.