فرهنگ ایثار و شهادت؛ میراثی گران‌بها از دفاع مقدس

دفاع مقدس یا جنگ هشت ساله ایران و عراق که از ۳۱ شهریور ۱۳۵۹ با حمله همه‌جانبه ارتش عراق به مرزهای جنوبی و غربی ایران آغاز شد و در ۲۹ مرداد ۱۳۶۷ با پذیرش قطعنامه ۵۹۸ سازمان ملل متحد از سوی ایران به پایان رسید، یکی از سرنوشت‌سازترین و تأثیرگذارترین وقایع تاریخ معاصر ایران به‌شمار می‌رود. این جنگ، نه یک نبرد عادی بلکه دفاعی در برابر تجاوزی ناعادلانه  و مقدس بود و به دلیل مشروعیتی که با تأیید امام خمینی(ره) که فقیهی جامع الشرایط و اعلم بود ایجاد شده بود، به علاوه حضور ایمان، ایثار و روحیه جهادی و اطاعت محض از رهبری انقلاب بر تقدس آن صحه گذاشت. در همین خصوص، محمدجواد توکلی خانیکی، عضو هیئت علمی دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم مشهد، یادداشتی در اختیار ایکنای خراسان‌‌‌‌رضوی قرار داده است که در ادامه می‌خوانیم؛

 

پس از پیروزی انقلاب اسلامی در سال ۱۳۵۷، ساختارهای سیاسی و نظامی ایران در مرحله گذار و تحول قرار داشت. صدام حسین، رئیس‌جمهور وقت عراق با تصور ضعف ایران و با هدف برهم زدن انقلاب نوپای اسلامی، ادعاهای ارضی درباره اروندرود و حاکمیت بر استان خوزستان را بهانه  و با پشتیبانی مالی و اطلاعاتی برخی قدرت‌های منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای، حمله گسترده خود را آغاز کرد.

 

جنگ هشت ساله را می‌توان به چند مرحله تقسیم کرد:

 

1. هجوم عراق و دفاع اولیه: در ماه‌های اولیه، نیروی زمینی عراق با برخورداری از برتری تجهیزات، بخش‌های وسیعی از مناطق مرزی ایران از جمله شهر مهم خرمشهر را به تصرف درآورد، اما مقاومت دلیرانه مردم و نیروهای نظامی در شهرهایی مانند خرمشهر (که ۳۴ روز به طول انجامید) و همچنین دلاوری‌های نیروی هوایی ایران، پیشروی دشمن را کند کرد.

 

2. آزادسازی مناطق اشغالی: از سال دوم جنگ به بعد، ابتکار عمل به دست نیروهای ایرانی افتاد و با تشکیل سپاه پاسداران انقلاب اسلامی و بسیج عمومی مردمی، عملیات‌های گسترده‌ای برای آزادسازی مناطق اشغالی طراحی و اجرا شد. آزادسازی خرمشهر در سوم خرداد ۱۳۶۱ که به «فتح الفتوح» معروف شد، نقطه عطفی در جنگ بود که موازنه استراتژیک را به نفع ایران تغییر داد.

 

3. بن‌بست و جنگ شهرها و نفتکش‌ها: پس از فتح خرمشهر، جنگ وارد مرحله جدیدی شد. ایران بر خروج تجاوزگر و پرداخت غرامت تأکید داشت، در حالی‌که عراق با حمایت‌های بین‌المللی به تجاوز گسترده خود ادامه می‌داد. در این دوره، جنگ به شکل جنگ مواضع، حمله به شهرها با موشک و بمباران (جنگ شهرها) و همچنین حمله به کشتی‌های نفتی (جنگ نفتکش‌ها) درآمد.

 

4. پایان جنگ: در سال‌های پایانی، با تغییر مواضع بین‌المللی و افزایش حمایت‌ها از عراق، این کشور با استفاده از سلاح‌های شیمیایی علیه رزمندگان و حتی غیرنظامیان ایرانی و عراقی، حملات گسترده‌ای را آغاز کرد. در نهایت، ایران با در نظر گرفتن ملاحظات مختلف ملی و بین‌المللی، قطعنامه ۵۹۸ شورای امنیت را که خواستار آتش‌بس بود، در تیر ۱۳۶۷ پذیرفت و جنگ در مرداد همان سال به طور رسمی پایان یافت.

 

 

این جنگ چند ویژگی منحصربه‌فرد داشت که عبارتند از:

 

مردمی بودن: حضور داوطلبانه و گسترده اقشار مختلف مردم، از دانشجو و دانش‌آموز تا کشاورز و بازاری در قالب بسیج، روحیه ایثار و فداکاری را به اصلی‌ترین ویژگی جنگ تبدیل کرد.

 

نقش زنان: زنان ایرانی به‌عنوان پرستار، امدادگر، پشتیبان جبهه‌ها و مادران و همسران رزمندگان، سهمی بی‌بدیل در پشت جبهه و حتی خط مقدم داشتند.

 

ایمان و معنویت: شعارهای مذهبی، نمازهای دسته‌جمعی در خطوط مقدم و روحیه شهادت‌طلبی، فضایی معنوی بر جبهه‌های جنگ حاکم کرده بود.

 

تحریم و خودکفایی: ایران در طول جنگ با تحریم‌های شدید تسلیحاتی و اقتصادی مواجه بود که منجر به رشد خلاقیت و خودکفایی نسبی در صنایع دفاعی و نظامی شد.

 

 

دفاع مقدس اگرچه خسارات جانی و مالی فراوانی برای ایران به همراه داشت، اما موجب استحکام حاکمیت ملی، وحدت بین‌ افراد و تقویت هویت مستقل ایران در عرصه بین‌المللی و چندین دستاورد دیگر شد. فرهنگ ایثار، شهادت و مقاومتی که در این هشت سال شکل گرفت، به میراثی گران‌بها برای ملت ایران تبدیل شده است. یاد و خاطره بیش از ۱۸۰ هزار شهید و هزاران جانباز و آزاده این جنگ، همواره در تاریخ ایران جاودان خواهد ماند.