تدبر و عمل؛ راهکار نهادینهسازی آموزش قرآن از کودکی تا بزرگسالی
محمدحسن سلیمانی گفت: فعالیتهای قرآنی امروز عمدتاً به حفظ و روخوانی محدود شده است، اما برای اثرگذاری واقعی آموزههای وحی در زندگی انسان، لازم است از دوران کودکی با جذابیت و کاربرد قرآن، تدبر و عمل نهادینه شود. روشهایی مانند تدبر موضوعی آیات و تمرکز بر حفظ و فهم آیات کاربردی، بهجای حفظ کل قرآن، میتواند نقش مؤثری در تربیت نسلی آشنا با قرآن داشته باشد.
در روزگار کنونی، بسیاری از فعالیتهای قرآنی عمدتاً به کلاسهای حفظ و روخوانی محدود شده است و کمتر فرصتی برای فهم عمیق و تدبر در معانی قرآن فراهم میشود. این محدودیت باعث شده که آموزههای وحی، که میتوانند راهنمای زندگی و منشأ رشد اخلاقی و اجتماعی انسان باشند، آنطور که شایسته است در زندگی افراد نفوذ نکنند. نفوذ واقعی آموزههای قرآنی نیازمند باوری عمیق، فهمی همراه با تدبر و تمرین عملی است؛ فهمی که باید از دوران کودکی شکل بگیرد تا در بزرگسالی به عمل و رفتار تبدیل شود و نقشه راه زندگی انسان را روشن کند.
امروزه، در حالی که سخن از ترویج فرهنگ قرآن بسیار شنیده میشود، آنچه بیش از همه احساس میشود، ضرورت تمرکز بر «تدبر و عمل» است و نه صرفاً آموزش و حفظ. آموزش بدون تدبر و عمل، تنها خواندن متون قرآنی است و تأثیر واقعی در زندگی انسان ایجاد نمیکند. برای رسیدن به اثرگذاری مطلوب، لازم است که روشهای آموزش قرآن بازنگری شده و فعالیتهای قرآنی از سطح روخوانی و حفظ فراتر برود، به طوری که کودکان و نوجوانان نه تنها با متن قرآن آشنا شوند، بلکه معنای آن را درک کرده، آن را بپذیرند و در زندگی روزمره خود بهکار ببندند. این نگاه عملی و تدبری، میتواند مسیر تربیت نسلی را فراهم کند که قرآن را نه فقط برای ثواب، بلکه بهعنوان نقشه راه زندگی خود میخواند و درک میکند.
در همین خصوص، خبرنگار ایکنای خراسانرضوی، با محمدحسن سلیمانی، کارشناس و مربی قرآن، درخصوص «اهمیت «تدبر موضوعی قرآن» و جایگاه آن در نهادینهسازی فرهنگ قرآنی»، گفتوگویی داشته است که در ادامه میخوانیم؛
ایکنا_ با توجه به رسالت شما، آیا طرح یا ایدهای برای ترویج فرهنگ قرآن در جامعه دارید؟
وقتی از ترویج فرهنگ قرآنی صحبت میشود، ذهنها غالباً به سمت تدریس و آموزش مستقیم میرود، اما اگر از دوران کودکی و با جذابیت و کاربرد قرآن برای کودکان آغاز کنیم، اثر آن در بزرگسالی نیز ماندگار خواهد بود. همانطور که در روایت آمده است: آموزش در کودکی مانند حک کردن روی سنگ است.
آموزش قرآن نباید تنها به یادگیری محدود شود؛ بلکه باید اثرگذاری آن را نیز مدنظر قرار داد. از همان ابتدا باید وظیفهشناسی در کودکان نهادینه شود تا قرآن را صرفاً برای کسب ثواب نخوانند، بلکه بهعنوان یک مسئولیت بدانند.
چهار وظیفه اصلی برای آموزش قرآن به کودکان شامل تلاوت کردن، درک معنای آیات، پذیرفتن مفاهیم و بهکار بستن آنهاست. اگر این اصول همراه با تدبر تقویت شود، اثرگذاری قرآن در زندگی کودکان ملموس خواهد بود. قرآن صرفاً خوانده شده و بدون عمل، هیچ تأثیر واقعی نخواهد داشت.
مهمترین پیام قرآن برای نسل امروز این است که قرآن مانند نقشه راه زندگی است؛ همانطور که برای سفر به شهری به نقشه و برای استفاده از یک ربات به دفترچه راهنما نیاز داریم، انسانها نیز برای زندگی در دنیا به دفترچه راهنمایی نیاز دارند و آن قرآن است. آیه شریفه «وَمَا خَلَقْتُ الْجِنَّ وَالْإِنسَ إِلَّا لِيَعْبُدُونِ» نشان میدهد که هدف از آفرینش انسان، عبادت خداوند است.
عبادت کردن فقط به نماز خواندن یا روزه گرفتن محدود نمیشود، بلکه به معنای درست زندگی کردن و بندگی کردن است. اگر آیه «وَمَا خَلَقْتُ الْجِنَّ وَالْإِنسَ إِلَّا لِيَعْبُدُونِ» را تدبر کنیم و بفهمیم وظیفهمان در این هستی چیست و چرا در این دنیا حضور داریم، نقشه راه زندگی مشخص میشود و این بزرگترین پیام برای کسانی است که میخواهند قرآن را بخوانند.
با وجود اهمیت قرآن، متأسفانه در مدارس، مؤسسات و حتی خانوادهها، این کتاب مهجور مانده است. برای رفع این مسئله، باید اقداماتی انجام شود. یکی از این اقدامات، جای دادن قرآن بهعنوان یک درس اصلی در مدارس است، همانند ریاضی، فارسی و علوم، با زمان مشخص و ارزیابی ماهانه. قرآن درس زندگی است و نباید مهجور بماند. همچنین پیشنهاد میشود در مجموعه مدارس و مؤسسات، کانون قرآن راهاندازی شود تا یک تیم قوی بهصورت عمقی این درس را به دانشآموزان آموزش دهد.
برای افرادی که علاقه به حفظ قرآن و تدبر دارند اما وقت کافی ندارند، گوش دادن به قرآن اولین گام است که برکات زیادی دارد و یادگیری را تسهیل میکند. مرحله بعدی فهم و تدبر در قرآن است؛ فهمی که صرفاً به ترجمه محدود نمیشود، بلکه با مطالعه تفاسیر، معانی عمیق قرآن درک میشود و دریایی از علم و دانایی را به انسان معرفی میکند.
در عمل، یکی از اقدامات اجرایی در این زمینه تدبر موضوعی آیات برای کودکان است. ابتدا سراغ روانخوانی قرآن میرویم و بخشی از کلاس را به تدبر در آیات موضوعی اختصاص میدهیم. همچنین صفات اخلاقی متناسب با سن بچهها آموزش داده میشود تا مفاهیم قرآنی بهصورت عملی در زندگی آنها نهادینه شود.
با وجود تلاشها، مشغولیتها و سدهای اجرایی گاهی مانع پیشبرد برنامهها میشوند، اما پیگیری و استمرار در آموزش، بخش مهمی از تحقق اهداف تربیتی قرآن است.
ایکنا_ با توجه به وسعت معارف قرآن، چه راهکارهایی برای فهم و تدبر آن، بهویژه برای کسانی که فرصت کافی ندارند، وجود دارد؟
اهمیت فهم قرآن مانند قطرهای در مقابل دریا مورد توجه قرار گرفت و راههای عملی برای «فهمیدن» آن، بهویژه برای کسانی که فرصت کمتری دارند، بررسی شد. یکی از راهکارها استفاده از ابزارهایی مانند هوش مصنوعی است. هرچند این ابزارها، مانندChatGPT، میتوانند پاسخ سریع ارائه دهند، اما در استخراج تفسیر دقیق یا تدبر کامل در آیات، هنوز محدودیت دارند و نمیتوان بهطور کامل به آنها اعتماد کرد.
راهکارهای عملی شامل گوشدادن به صوتهای زیبای قرائت قرآن است که علاوه بر برکات معنوی، به یادگیری صحیح تلاوت کمک میکند. همچنین، استخراج آیات موضوعی و تدبر در آنها، فهم عمیقتری ایجاد میکند. در چند سال اخیر پروژهای آغاز شده که در کلاسها بخشی از زمان به تدبر در آیات موضوعی اختصاص دارد؛ آیاتی که صفات اخلاقی و نکات کاربردی مناسب سن کودکان را آموزش میدهد.
یکی از نکات مهم، حفظ آیات موضوعی بهجای حفظ کل قرآن برای برخی افراد است. این روش تمرکز بر عمل به آیات را تقویت میکند. برای نمونه آیه شریفه «إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ إِخْوَةٌ» که بر برادری مؤمنان و نکوهش تمسخر تأکید دارد، در کلاس به یک دانشآموز که همکلاسیهای کوچکتر را مسخره میکرد، نشان داده شد. تدبر و بحث درباره این آیه تأثیر عمیقی بر او گذاشت و رفتار وی تغییر کرد. این نمونه نشان میدهد که عمل کردن به آیات موضوعی، بیشترین فایده را در زندگی به همراه دارد و یادگیری صرف حفظ کل قرآن به تنهایی کافی نیست.
انتهای پیام
