«ایمان کاربردی»؛ موتور محرک مسئولیتپذیری و افزایش بهرهوری سازمانها
محمدمهدی آجیلیان با تأکید بر اینکه مسئولیتپذیری در نگاه اسلامی مفهومی چندمؤلفهای است، گفت: زمانی که ایمان از سطح باور ذهنی عبور کرده و به «ایمان کاربردی» در زندگی فردی و اجتماعی تبدیل شود، میتواند اثری عمیقتر از مشوقهای مالی بر افزایش بهرهوری کاری و سازمانی داشته باشد.
پذیرش مسئولیت اجتماعی موجب ارتقای راندمان سازمانها و نهادها میشود. از منظر آموزههای دینی، این مفهوم ریشهای عمیق در نگاه قرآن به جایگاه انسان دارد. خداوند متعال در قرآن کریم بنیآدم را بر بسیاری از مخلوقات دیگر برتری داده است و پذیرش این اصل قرآنی، نوعی ضمانت اخلاقی برای رعایت حقوق دیگران در وجود انسان ایجاد میکند؛ امری که بهطور مستقیم بر کیفیت ارتباطات انسانی تأثیرگذار است.
انسان، شایسته احترام و برخوردار از کرامت ذاتی است؛ چراکه موجودی مسئول و صاحب اختیار در انتخاب است. بر این اساس، در منطق اسلامی، مسلمان موظف است غیرمسلمان را نیز صرفاً بهعنوان یک انسان محترم بشمارد و حرمت انسانی او را پاس بدارد. پرهیز از تمسخر دیگران و بهطور کلی اجتناب از هر عاملی که منجر به کاهش احترام متقابل میان انسانها شود، از اصول بنیادین روابط بینالملل در اسلام بهشمار میرود. بیاعتنایی به این اصول، زمینهساز تفرقه اجتماعی و در نهایت، تسلط شیطان بر رفتار و کردار انسان خواهد شد. (حوزه و دانشگاه، ۱۳۸۹).
در این چارچوب، این پرسش اساسی مطرح میشود که پاسخگو بودن انسان در برابر یک مرجع برتر چه ضرورتی دارد و اگر انسان مسئولیتی را نپذیرد، چه پیامدهایی در پی خواهد داشت؟
از منظر الهی، آفرینش انسان و جهان هدفمند است و هدف نهایی از خلقت انسان، عبادت و بندگی خداوند متعال مطرح شده است. خداوند در آیه ۵۶ سوره ذاریات میفرماید: «وَما خَلَقتُ الجِنَّ وَالاِنسَ إِلّا لِیَعبُدون؛ جن و انس را نیافریدم جز برای آنکه مرا عبادت کنند.»
خداوند متعال راه رسیدن به قرب الهی و شیوه صحیح عبادت و بندگی را در قالب برنامههایی به پیامبر اکرم(ص) ابلاغ کرده و پس از ایشان، اوصیای الهی مسئولیت آموزش و تبیین معارف دین را برعهده داشتهاند. در این میان، مسلمانانی که به این دعوت الهی لبیک گفتهاند، با مجموعهای از وظایف و مسئولیتها مواجه میشوند که عمل به آنها، انسان را به کمال انسانی خویش نزدیک میسازد.
بزرگترین مسئولیت انسان، مسئولیت در قبال نعمت هدایت و ولایت است؛ چراکه بدون تشریع دین و هدایت الهی، تمامی راههای رسیدن انسان به کمال و سعادت مسدود میشد.
در همین راستا، محمدمهدی آجیلیان، عضو هیئت علمی دانشگاه شیراز، در گفتوگو با خبرنگار ایکنای خراسانرضوی، با تأکید بر چندمؤلفهای بودن مفهوم مسئولیتپذیری، به تبیین نسبت ایمان و مسئولیت اجتماعی در آموزههای اسلامی پرداخت.
وی در پاسخ به این پرسش که آیا ایمان در اسلام صرفاً امری فردی یا دارای ابعاد اجتماعی است، تصریح کرد: ایمان یک رویکرد تکعاملی نیست و از سوی دیگر، مفهوم «مسئولیتپذیری» نیز تنها با ایمان تعریف نمیشود. اخلاقیات فردی، هویت شخصی، شرایط اجتماعی و تربیت خانوادگی از جمله عوامل مؤثر در شکلگیری این صفت هستند.
آجیلیان با بیان اینکه نمیتوان هر فرد باایمانی را لزوماً مسئولیتپذیر دانست، افزود: زمانی که ایمان در زندگی فرد، کاربردی و عینی شود، میتواند بهطور مستقیم موجب افزایش مسئولیتپذیری و در نتیجه، ارتقای راندمان کاری و سازمانی شود. در محیطهایی که از گفتمان ایمانی مستحکم برخوردارند، اثرگذاری ایمان کاربردی حتی از مشوقهای مالی و ابزارهای تنبیهی نیز قویتر است.
این استاد دانشگاه شیراز در تحلیلی عمیقتر از ریشههای مسئولیتپذیری در جامعه، بر این نکته تأکید کرد: ایمان در اسلام هم دارای بعد فردی است و هم بعد اجتماعی؛ اما نباید مسئولیتپذیری را صرفاً معلول ایمان دانست. اگرچه ایمان یکی از مهمترین مؤلفههای مسئولیتپذیری است، اما این ویژگی با عواملی همچون اخلاق فردی، هویت، شرایط اجتماعی و تربیت خانوادگی پیوندی تنگاتنگ دارد.
آجیلیان بیان کرد: نمیتوان ادعا کرد که هر فرد باایمانی الزاماً مسئولیتپذیر است یا هر فرد غیرمؤمن فاقد این صفت است. تمایز میان «ایمان نظری» و «ایمان کاربردی» در اینجا اهمیت مییابد؛ چراکه ایمانی که به عرصه عمل وارد شود، میتواند بهطور مستقیم مسئولیتپذیری را تقویت کرده و به افزایش راندمان کاری و سازمانی بینجامد.
وی در پاسخ به این پرسش که الگوهای تاریخی همچون سیره پیامبر اکرم(ص) و اهل بیت(ع) چه درسی برای امروز دارند، اظهار کرد: سیره معصومین(ع) الگوی کامل مسئولیتپذیری است. مسئولیتپذیری آنان ریشه در کمال ایمانشان داشت و هر انسانی که به مراتب بالای ایمان دست مییابد، با تمام وجود نسبت به تعهدات خود پایبند خواهد بود.
انتهای پیام
