لیلهالرغائب؛ شبی که دلها به آسمان میرسند
استاد حوزه و دانشگاه گفت: لیلهالرغائب شب توبه، انابه و عبادت است و در چنین شبی فرشتگان نزول میکنند و رحمت الهی گسترده است؛ بنابراین چنین شبی برای ایجاد پیوند معنوی با پروردگار است و از فضیلت ویژهای برخوردار است.
لیلةالرغائب از مناسبتهای مهم و مورد احترام در فرهنگ اسلامی است که در آن اعمال و عبادات خاصی برای کسب فضیلتهای معنوی توصیه شده است. درک اهمیت این شب بستگی به باورها و منابعی دارد که در جوامع اسلامی مورد استناد قرار میگیرد. واژه «رغائب» به معنای «خواستهها»، «نعمتهای فراوان» یا «باران رحمت» تفسیر شده است. حتی برخی گفتهاند که چون در این شب فرشتگان نزول میکنند و رحمت گسترده است، به این نام خوانده میشود.
با توجه به اهمیت موضوع و به مناسبت اولین شب جمعه ماه رجب و لیلةالرغائب، خبرنگار ایکنای خراسان رضوی گفتوگویی با مهدی قاسمی، استاد حوزه و دانشگاه و محقق پژوهشکده اسلام تمدنی انجام داده است که در ادامه میخوانیم؛
ایکنا- چرا لیلهالرغائب در فرهنگ دینی ما اهمیت ویژهای دارد؟
اهمیت لیلهالرغائب در فرهنگ دینی، بیشتر بر پایه اعتقاد به فضیلت عبادت در زمانهای مشخص، آمادهسازی برای ماههای پربرکت و تقویت پیوند معنوی با خدا استوار است. هرچند دیدگاهها درباره سندیت احادیث آن متفاوت است، اما جایگاه آن در عمل و باور بسیاری از مسلمانان تثبیت شده است.
مهمترین دلایل اهمیت آن از نگاه معتقدان شامل فضیلت معنوی، ارتباط با ماه رجب، اعمال ویژه و جنبههای اجتماعی و فرهنگی میشود. بر اساس برخی منابع حدیثی مانند کتاب «اقبال الاعمال» سید بن طاووس، اعمال خاصی مانند روزه پنجشنبه اول رجب، نمازهای مستحب، استغفار و صدقه در این شب سفارش شده و به عنوان شب «بخشش گناهان» و «اجابت دعا» معرفی گردیده است.
این شب با ماه رجب ارتباط دارد؛ رجب از ماههای حرام و یکی از ماههای پربرکت اسلامی است. لیلهالرغائب به عنوان دروازهای برای ورود به این ماه و آمادهسازی روحی برای عبادتهای بعدی مانند ماههای شعبان و رمضان تلقی میشود.
اعمال ویژه این شب شامل نماز خاص لیلةالرغائب (۱۲ رکعت) با کیفیتی مخصوص که در منابع ذکر شده و گفته میشود که پاداش فراوانی دارد و همچنین تأکید بر توبه، انفاق و ذکر خدا میشود و البته در برخی جوامع اسلامی مانند ایران، عراق، ترکیه و بخشهایی از جهان عرب این شب با مراسمهای مذهبی، افطاریهای دستهجمعی و برنامههای دعا و نیایش همراه است که همبستگی اجتماعی و معنوی را تقویت میکند.
ایکنا- نظر شما درباره سند تاریخی شب لیلهالرغائب چیست و تفاوت دیدگاه شیعه و اهل سنت در این باره چیست؟
درباره سندیت تاریخی لیلةالرغائب اختلافنظر است. برای بررسی دقیقتر بهتر است این مطلب را در دو حوزه شیعه و اهلسنت مرور کنیم و ابتدا به موافقان اشاره می کنیم؛ برخی از محدثان و فقهای شیعه، مانند سید بن طاووس (متوفای ۶۶۴ ق) در کتاب «اقبال الاعمال»، اعمال این شب را با استناد به احادیثی نقل کردهاند. همچنین شیخ عباس قمی در «مفاتیح الجنان» اعمال این شب را ذکر کرده است. اما باید گفت، بطورکلی علمای شیعه معتقدند که با وجود بحثهای سندی، حُسن عمل و اشتیاق مؤمنان به عبادت در این شب، موجب جواز یا حتی استحباب اعمال آن میشود..
اما فضیلتگویی درباره این شب، منتقدانی هم دارد. برخی از علمای متأخر شیعه نیز درباره سند احادیث لیلة الرغائب تردید کردهاند. آنان اشاره میکنند که سلسله سند این روایات به منابعی میرسد که ضعیف محسوب میشوند یا برخی راویان آن مجهولالهویه هستند؛ اما با این حال، بسیاری از فقها با استناد به اصل توسل به اعمال صالح در زمانهای مبارک (مانند ماه رجب) و نیز سیره مؤمنان، عمل به آن را جایز میدانند.
اما درباره دیدگاه اهل سنت باید گفت که اکثر قریب به اتفاق محدثان اهل سنت مانند ابنجوزی در «الموضوعات»، ابنتیمیه و البانی، احادیث مربوط به «لیلة الرغائب» را ضعیف شدید یا جعلی میدانند.
باید گفت، علمایی مانند آیتالله خویی و آیتالله سیستانی گرچه ممکن است بر ضعف سند تصریح کنند، اما منعی از انجام اعمال خیر در این شب با قصد رجاء و امید به ثواب نمیبینند، به شرط آنکه بدعت یعنی جزء شریعت قلمداد کردن آن منظور نشود.
درمجموع باید گفت، گرچه درباره سند تاریخی لیلةالرغائب بحثهایی در میان علمای اسلام وجود دارد (به ویژه در منابع اهل سنت)، اما در فرهنگ عبادی شیعه، این شب به عنوان فرصتی برای نزدیکی به خدا، پاکسازی روح و طلب رحمت الهی مورد توجه مؤمنان قرار گرفته است. تأکید بر توبه نیز منطبق بر آموزههای کلی اسلامی است که همواره پاکی درون را شرط اساسی بهرهمندی از فیضهای معنوی میداند.
انتهای پیام
