حکمت آفرینش بدن انسان در بیانات امیرالمؤمنین(ع)

به گزارش ایکنا از خراسان‌ رضوی، محمدعلی انصاری، صاحب تفسیر مشکاة، در نشستی که محتوای آن از کانال‌های مجازی منتسب به این مفسر قرآن کریم منتشر می‌شود، با موضوع «توانمندی جسمی در وجود انسان» اظهار کرد: سومین نعمت بزرگ الهی که انسان از آن برخوردار است، «بدن» و ساختار جامع و هماهنگ اندام‌های اوست؛ نعمتی که در بیانات امیرالمؤمنین(ع) با تعبیر «اَشْلاءٌ جامِعَةٌ لِأَعْضاء» مورد توجه قرار گرفته است. واژه «اَشْلاء» به معنای اجزا و پاره‌های بدن است که در عین کثرت، در قالب یک مجموعه منسجم و هماهنگ عمل می‌کنند؛ مجموعه‌ای که هر عضو آن برای حرکت، قدرت، ادراک و کنش انسان ضروری است و خداوند همه این ظرفیت‌ها را به‌طور کامل در اختیار بشر قرار داده است.

وی افزود: خداوند متعال، علاوه بر چشم و گوش، امکانات جسمی فراوانی به انسان عطا کرده است؛ امکاناتی که گاه چنان گسترده‌اند که همه تصرفات انسانی با تعبیر «دست» توصیف می‌شود. قرآن کریم نیز در آیه 41 سوره مبارکه روم «ظَهَرَ الفَسادُ فِی البَرِّ وَالبَحرِ بِما کَسَبَت أَیدِی النّاس» از دست انسان به‌عنوان نماد قدرت و تصرف یاد می‌کند. این تعبیر، نه از آن روست که سایر اعضا نقشی ندارند، بلکه به دلیل جایگاه ویژه دست به‌عنوان نماد توان و اقتدار است؛ همان‌گونه که در تعبیر «یَدُاللّهِ فَوقَ أَیدِیهِم» مقصود، قدرت برتر الهی است، نه دست به معنای مادی.

صاحب تفسیر مشکاة بیان کرد: بر همین اساس، خداوند به انسان دستی عطا کرده است که با آن می‌تواند انواع تصرفات را انجام دهد، پایی داده است که با آن گام بردارد، راه‌های نرفته را طی کند و بارها را بر دوش بکشد. مجموعه این توانایی‌ها، چه در ساحت درونی بدن و چه در امکانات بیرونی آن، نشان‌دهنده فیزیولوژی دقیق و حکیمانه‌ای است که انسان را قادر می‌سازد در محدوده مأموریت خود، هر آنچه را اراده می‌کند، به انجام برساند.

انصاری ادامه داد: در ادامه این بیان، امیرالمؤمنین(ع) به لطافت و سازگاری اندام‌های بدن اشاره می‌کنند و از «ملاءمت» و «انحنا» سخن می‌گویند؛ یعنی انعطاف‌پذیری و قابلیت پیچ‌وتاب اندام‌ها. خداوند اعضای بدن انسان را به‌گونه‌ای آفریده است که کاملاً انعطاف‌پذیر و متناسب با نیازهای حرکتی باشند. مفاصل، چرخش دست، گردن، کمر، شانه و لگن، همگی با دقتی مثال‌زدنی طراحی شده‌اند. اگر تنها انگشت شست در دست انسان وجود نداشت، انجام ساده‌ترین کارها، مانند برداشتن یک لیوان آب، تا چه اندازه دشوار می‌شد.

وی تصریح کرد: این انحناها و انعطاف‌ها نه‌تنها در استخوان‌بندی، بلکه در بافت‌ها، اعصاب و ساختارهای درونی بدن نیز وجود دارد؛ مجموعه‌ای شگفت‌انگیز که اگر انسان در آن تأمل کند، به عظمت خلقت پی می‌برد. در این زمینه، روایات «توحید مفضل» از امام صادق(ع) نمونه‌ای برجسته از تبیین حکمت آفرینش اعضای بدن است؛ روایتی که به‌تفصیل، چرایی جای‌گیری هر عضو، از مفاصل انگشتان تا ابروها و حفره‌های بینی، را توضیح می‌دهد.

صاحب تفسیر مشکاة گفت: ماجرای شکل‌گیری این روایت نیز قابل توجه است؛ آن‌گاه که مفضل بن عمر در مواجهه با منکران و مادی‌گرایان عصر خود، به بن‌بست گفت‌وگو رسید، امام صادق(ع) او را فراخواند و با بیانی عالمانه و استدلالی، حقیقت آفرینش انسان را برایش تشریح کرد تا با «دست پُر» و آگاهانه به گفت‌وگو بازگردد، نه صرفاً با هیجان و جدل.

وی بیان کرد: امیرالمؤمنین(ع) در ادامه می‌فرمایند خداوند بدن انسان را با اندام‌هایی جامع، هماهنگ و برخوردار از انحناها و انعطاف‌های لازم آفریده و همه این ویژگی‌ها را «فی ترکیب الصور»؛ یعنی در ساختار کلی بدن لحاظ کرده است. افزون بر این، اعضای بدن به‌گونه‌ای طراحی شده‌اند که در طول مدت عمر، کارایی لازم را داشته باشند. چشم، گوش، دست و پا، همگی برای آن مقدار عمری که انسان در دنیا سپری می‌کند، توان فعالیت دارند.

صاحب تفسیر مشکاة افزود: در دعاها نیز به همین حقیقت اشاره شده است؛ آنجا که انسان از خدا می‌خواهد تا پایان عمر، سلامت اعضای بدنش حفظ شود و این اندام‌ها «وارث» او باشند؛ یعنی انسان در حالی از دنیا برود که بدنش سالم و استوار است. این نشان می‌دهد که اصل توانمندی جسمی از سوی خداوند به انسان عطا شده، اما شیوه نادرست زندگی و بهره‌برداری غلط از این سرمایه الهی، موجب فرسودگی زودهنگام اندام‌ها می‌شود.

انصاری ادامه داد: امامان معصوم(ع) بر این نکته تأکید کرده‌اند که «بدن بر انسان حق دارد»؛ در رساله حقوق امام سجاد(ع)، برای هر یک از اعضا حقی مستقل بیان شده است و نخستین حق، حفظ و نگهداری صحیح آن‌هاست. چشم، گوش، دست و سایر جوارح، امانت‌هایی هستند که باید به‌درستی از آن‌ها مراقبت شود.

وی تصریح کرد: در نهایت، امیرالمؤمنین(ع) با نگاهی عمیق به ساختار بدن انسان، آن را مجموعه‌ای از «منظومه‌ها» و «سامانه‌ها» معرفی می‌کنند. هر دستگاه بدن، مانند گوارش، گردش خون، تنفس و اعصاب، یک سیستم مستقل است که در عین استقلال، با سایر سیستم‌ها پیوندی دقیق و هماهنگ دارد. این پیوستگی درونی و هماهنگی بیرونی، تصویری روشن از نظم شگفت‌انگیز خلقت ارائه می‌دهد؛ نظمی که مصداق روشن آیه «تَبارَکَ اللّهُ أَحسَنُ الخالِقین» است.