حداد عادل:
دستیابی به تمدن اسلامی محتاج تدوین علوم انسانی اسلامی است/تمدن، بدون تفکر عقلانی شکل نمی‌گیرد
گروه معارف: عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی با بیان اینکه امروز برای رسیدن به تمدن اسلامی محتاج تاسیس علوم انسانی اسلامی هستیم، بیان کرد: تمدن در دنیا بدون تفکر عقلانی شکل نمی‌گیرد و تمدن اسلامی نیز محتاج تفکر عقلانی است که باید آن را پرورش دهند.
به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا) از خراسان رضوی، غلامعلی حداد عادل، عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی و رئیس فرهنگستان زبان و ادب فارسی در همایش علوم عقلی و تمدن نوین اسلامی که پیش از ظهر امروز، هشتم دی ماه در تالار همایش های دفتر تبلیغات اسلامی خراسان رضوی برگزار شد، گفت: فلسفه اسلامی یکی از علوم سنتی ما ایرانیان در تمدن اسلامی است که فیسلوفان مسلمان به این علم اهتمام داشته اند.
وی با بیان اینکه خراسان، مهد تفکر فلسفی است، ابراز کرد: وقتی به اسامی فیلسوفان بزرگ نگاه بیاندازیم می‌بینیم که چند تن از آن ها مثل شهید مطهری برخواسته از خراسان هستند یا رهبر معظم انقلاب، گاهی که ما در خدمت‌شان هستیم و بحث فلسفی می‌کنیم ایشان چنان استدلال می‌کنند که اگر کسی ایشان را نشناسد گمان می‌کند که هر روز فلسفه درس می‌دهند؛ آقا این طور به فلسفه اهمیت می‌دهند.
حداد عادل با بیان اینکه در خصوص فلسفه اسلامی باید ببینیم که مراد از این قید اسلامی چیست، ابراز کرد: وقتی می‌گوییم فلسفه اسلامی، منظور ما این نیست که داریم از علوم شرعی صحبت می‌کنیم و می خواهیم فقه و ... را هم به فلسفه تسری دهیم.
وی ادامه داد: شاید یک عده‌ای گمان کنند که قرار است فلسفه جایگاهی در کنار دیگر علوم دینی داشته باشد درحالی که این طور نیست و جایگاهش فرق می‌کند و ما در سطح عمل برای فلسفه اسلامی مدعی و قائل به قداست دینی نیستیم.
رئیس فرهنگستان زبان و ادب فارسی اظهار کرد: اسلامی بودن فلسفه مثل اسلامی بودن خیلی علوم دیگر است که در دوران تمدن اسلامی پدید آمدند، اسلامی بودن در این بین دارای یک معنی خاص است؛ مثل هنر اسلامی که جزو واجبات شرعی ما نیست و قداست ندارد، بلکه هنر اسلامی یعنی هنری که در طول تاریخ، از فرهنگ اسلامی برخواسته است و توسط مسلمانان پدید آمده.
وی افزود: تمدن اسلامی هم دستاوردی دیگر است که عنوان اسلامی به دنبال آن آمده است؛ چون مسلمانان به فهم عقلانی عالم نیاز داشتند، فلسفه اسلامی حاصل شد و بنابراین فلسفه اسلامی هم حاصل تلاش‌های مسلمانان برای فهم عالم است، اسلامی هم است زیرا توسط مسلمانان پدید آمده.
حداد عادل ادامه داد: فیلسوفان مسلمان وقتی در هوای اعتقادات اسلامی و در هوای معارف قرآنی تنفس می‌کنند، این حال و هوا در تفکر عقلانی آن ها هم محسوس است و ما یک نوع هماهنگی و همراهی میان این دستاوردهای عقلی با معارف قرآنی و معارف اهل بیت(ع) می‌بینیم.
عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی مطرح کرد: اگر یک بار قرآن را بخوانید و پرسش‌های فلسفی خود را در توصیه‌های هستی‌شناسی آن بررسی کنید، می‌بینید آموزه‌های کلیدی قرآن چقدر پاسخ درست و دقیقی به پرسش‌های هستی‌شناسانه یا در خصوص مسئله سلسله مراتب هستی بین خالق و فرد و لاهوت و ناسوت می‌دهد.
وی با بیان اینکه در این خصوص در تمدن اسلامی و تاریخ تفکر اسلامی دو نوع نگاه وجود دارد، اذعان کرد: نخست دیدگاه اشاعره است که برای تعظیم و جلالت الهی، همه واسطه‌های وجودی را حذف می‌کند و در نهایت سر از وهابیت در می آورند، چون به خاطر این نگاه هستی‌شناسانه از ولایت می‌مانند و یک خلا وجودی بین خدا و غیر خدا ایجاد می‌کنند و دیگر راجع به مسئله مراتب هستی، بحث نمی‌کنند.
حداد عادل افزود: نگاه دیگر نگاه معتزله و شیعه در مقابل اشاعره است که با التزام به قاعده لاموثر فی وجود الا الله، در علوم و هستی یک سلسله مراتب قائل می‌شوند اما نگاه مورد تایید قرآن کریم، با این تمثیل مشخص می‌شود که در آیه نور می‌فرماید الله نور السماوات و الارض، و با این تمثیل، سلسله مراتب هستی را بیان می‌کند یا با اشاره به ملائکه و... سلسله مراتب دیگری را بیان می‌کند.
عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی بیان کرد: این نوع نگاه و درک و دریافت از نهج‌البلاغه باعث می‌شود یک مسلمان تفکر عقلانی‌اش را به جریان بیاندازد و فلسفله او مهم و متاثر از این نگاه می‌شود، فلسفه به این معنی، اسلامی است و نگاهی که فلسفه در اروپای جدید دارد را هرگز تمدن اسلامی نمی‌تواند داشته باشد چون در اروپا از رنسانس به بعد فیلسوفان جانشینان پیامبر شدند.
وی افزود: از زمانی که دست کلیسا از اداره جامعه کوتاه شد، به سراغ فلسفه رفتند و گاهی خودشان برای فلاسفه، از عنوان پیامبران عصر جدید استفاده کرده‌اند اما ما به فیلسوفان غربی چنین نگاهی نداریم و فلسفه را علم قابل بحث می‌دانیم.
حداد عادل با بیان اینکه ما در معرفت‌شناسی هم سئوالات معرفت‌شناسانه‌ای داریم که قرآن می‌تواند الهام‌بخش و پاسخگو باشد، اذعان کرد: علوم مختلف بدون مبانی فلسفی رشد نمی‌کنند و به وجود نمی‌آیند و علوم جدید هم مبانی فلسفی دارند.
وی ادامه داد: ما علم ریاضیات، فیزیک و علوم طبیعی و ... می‌خواهیم و رشد این ها بدون بازگشت به ریشه آن ها و بهره گیری از فلسفه ممکن نمی‌شود، وقتی در تاریخ علم دقت می‌کنیم می‌بینیم شما نمی‌توانید وارد فیزیک شوید و بحث فلسفی عنوان کنید، این نظر و شعار، ما را به بحث فلسفی می‌کشاند.
دستیابی به تمدن اسلامی محتاج تدوین علوم انسانی اسلامی
عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی ابراز کرد: از همه مه متر علوم انسانی است، ما در علوم طبیعی خیلی با روش‌ها و دستاوردهای غربی مشکل نداریم البته ملاحظاتی داریم و امروز برای رسیدن به تمدن اسلامی محتاج تدوین علوم انسانی اسلامی هستیم. در همه علوم انسانی که بخواهیم پا بگذاریم باید فلسفه، ایجاد و تاسیس کنیم تا پشتیبان راه و روش و مبانی ما باشد.
وی با بیان اینکه ما به فلسفه، سیاست، اخلاق، هنر و ... محتاجیم و این ها مسائلی دارند که تا در فلسفه حل نکنیم نمی‌توانیم در علم پیش برویم، گفت: روشمان باید صورت عقلی داشته باشد و به آن هایی که به فلسفه اسلامی استخفاف روا می‌دارند، باید گفت اگر تنها جمهوری اسلامی ایران در زمین وجود داشت، می‌شد چنین تفکری داشت و فلسفه را کنار زد اما کشورهای دیگر هم هستند، در این تمدن، فلسفه حرف دارد و باید بحث و استدلال کرد.
حداد عادل با اشاره به سخن هیوم که در باب علیت می‌گوید ما هیچ راهی برای شناخت رابطه ضروری میان علت و معلول نداریم و در یک رابطه علمی و معلولی فقط علت معلول و تعاقب این دو را می‌بینیم، عنوان کرد: در این خصوص کانت می‌گوید دیوید هیوم نخستین کسی بود که مرا از خواب بیدار کرد.
وی ادامه داد: اگر یک جوان ایرانی به دنبال پاسخ این شبهه باشد چگونه باید به او جواب دهیم؟ آیا به تنهایی با علوم نقلی می‌توان به آن پاسخ داد؟ پاسخ با علوم نقلی به الزمات و اعتقاداتی نیاز دارد که شاید طرف مقابل به آن ها پای بند نباشد اما برای پاسخگویی به این مسئله، عقل مشترک است.
فلسفه اسلامی، سرمایه بزرگی برای مسلمانان
عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی با بیان اینکه ما در پاسخ به این مسئله حتما باید یک ابزار عقلی داشته باشیم، اذعان کرد: در اینجا بیان عقلی و قوت و استدلال عقلی به کمک ما می آید و فلسفه اسلامی یک سرمایه بزرگ برای ما است که در مواجهه با دنیای غرب و تعامل با آن، هم جلوی تهدید را می‌توان گرفت و هم می توانیم برای خودمان فرصت ایجاد کنیم، این مساله که بزرگان ما به آن رسیده‌اند یک مطلب بسیار مهم دقیق و لطیف است.
وی ضمن ابراز خرسندی از توجه طلاب و دانشجویان به آشنایی و فراگیری بدون غرب‌زدگی و شتاب‌زدگی فلسفه غرب، افزود: اگر برخی مسائل را از زبان فلسفه اسلامی بیان کنیم، فلسفه یک فرصت و یک نقطه قوت برای ما در جهان است؛ باید این دستاورد را عزیز و مهم بدانیم.
حداد عادل با تاکید بر اینکه باید یک فرصتی ایجاد شود تا سئوالاتی که فیلسوفان با آن مواجه بودند پاسخ داده شود، آن روز شاهد شکوفایی در تفکر عقلانی خواهیم بود، گفت: علمایی چون ملاصدرا که برای حکمت متعالیه زمان گذاشتند یا شهید مطهری که اصالت وجود را مثل خونی در رگ، در همه فلسفه اسلامی حس می‌کرد، توانسته بودند این حضور اصالت وجود و هستی وجود در تشکیک وجود را در فلسفه ببینند و لمس کنند.
وی با بیان اینکه امام خمینی(ره) قبل از آنکه رهبر شوند، در کنار درس اخلاق، مدرس اسفار بودند و بعد فلسفی ایشان در نامه شان به گورباچف نیز نمایان شد، اظهار کرد: تمدن در دنیا بدون تفکر عقلانی شکل نمی‌گیرد و تمدن اسلامی محتاج تفکر عقلانی است که باید آن را پرورش دهند.
وی با بیان اینکه خراسان، مهد تفکر فلسفی است، ابراز کرد: وقتی به اسامی فیلسوفان بزرگ نگاه بیاندازیم می‌بینیم که چند تن از آن ها مثل شهید مطهری برخواسته از خراسان هستند یا رهبر معظم انقلاب، گاهی که ما در خدمت‌شان هستیم و بحث فلسفی می‌کنیم ایشان چنان استدلال می‌کنند که اگر کسی ایشان را نشناسد گمان می‌کند که هر روز فلسفه درس می‌دهند؛ آقا این طور به فلسفه اهمیت می‌دهند.
حداد عادل با بیان اینکه در خصوص فلسفه اسلامی باید ببینیم که مراد از این قید اسلامی چیست، ابراز کرد: وقتی می‌گوییم فلسفه اسلامی، منظور ما این نیست که داریم از علوم شرعی صحبت می‌کنیم و می خواهیم فقه و ... را هم به فلسفه تسری دهیم.
وی ادامه داد: شاید یک عده‌ای گمان کنند که قرار است فلسفه جایگاهی در کنار دیگر علوم دینی داشته باشد درحالی که این طور نیست و جایگاهش فرق می‌کند و ما در سطح عمل برای فلسفه اسلامی مدعی و قائل به قداست دینی نیستیم.
رئیس فرهنگستان زبان و ادب فارسی اظهار کرد: اسلامی بودن فلسفه مثل اسلامی بودن خیلی علوم دیگر است که در دوران تمدن اسلامی پدید آمدند، اسلامی بودن در این بین دارای یک معنی خاص است؛ مثل هنر اسلامی که جزو واجبات شرعی ما نیست و قداست ندارد، بلکه هنر اسلامی یعنی هنری که در طول تاریخ، از فرهنگ اسلامی برخواسته است و توسط مسلمانان پدید آمده.
وی افزود: تمدن اسلامی هم دستاوردی دیگر است که عنوان اسلامی به دنبال آن آمده است؛ چون مسلمانان به فهم عقلانی عالم نیاز داشتند، فلسفه اسلامی حاصل شد و بنابراین فلسفه اسلامی هم حاصل تلاش‌های مسلمانان برای فهم عالم است، اسلامی هم است زیرا توسط مسلمانان پدید آمده.
حداد عادل ادامه داد: فیلسوفان مسلمان وقتی در هوای اعتقادات اسلامی و در هوای معارف قرآنی تنفس می‌کنند، این حال و هوا در تفکر عقلانی آن ها هم محسوس است و ما یک نوع هماهنگی و همراهی میان این دستاوردهای عقلی با معارف قرآنی و معارف اهل بیت(ع) می‌بینیم.
عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی مطرح کرد: اگر یک بار قرآن را بخوانید و پرسش‌های فلسفی خود را در توصیه‌های هستی‌شناسی آن بررسی کنید، می‌بینید آموزه‌های کلیدی قرآن چقدر پاسخ درست و دقیقی به پرسش‌های هستی‌شناسانه یا در خصوص مسئله سلسله مراتب هستی بین خالق و فرد و لاهوت و ناسوت می‌دهد.
وی با بیان اینکه در این خصوص در تمدن اسلامی و تاریخ تفکر اسلامی دو نوع نگاه وجود دارد، اذعان کرد: نخست دیدگاه اشاعره است که برای تعظیم و جلالت الهی، همه واسطه‌های وجودی را حذف می‌کند و در نهایت سر از وهابیت در می آورند، چون به خاطر این نگاه هستی‌شناسانه از ولایت می‌مانند و یک خلا وجودی بین خدا و غیر خدا ایجاد می‌کنند و دیگر راجع به مسئله مراتب هستی، بحث نمی‌کنند.
حداد عادل افزود: نگاه دیگر نگاه معتزله و شیعه در مقابل اشاعره است که با التزام به قاعده لاموثر فی وجود الا الله، در علوم و هستی یک سلسله مراتب قائل می‌شوند اما نگاه مورد تایید قرآن کریم، با این تمثیل مشخص می‌شود که در آیه نور می‌فرماید الله نور السماوات و الارض، و با این تمثیل، سلسله مراتب هستی را بیان می‌کند یا با اشاره به ملائکه و... سلسله مراتب دیگری را بیان می‌کند.
عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی بیان کرد: این نوع نگاه و درک و دریافت از نهج‌البلاغه باعث می‌شود یک مسلمان تفکر عقلانی‌اش را به جریان بیاندازد و فلسفله او مهم و متاثر از این نگاه می‌شود، فلسفه به این معنی، اسلامی است و نگاهی که فلسفه در اروپای جدید دارد را هرگز تمدن اسلامی نمی‌تواند داشته باشد چون در اروپا از رنسانس به بعد فیلسوفان جانشینان پیامبر شدند.
وی افزود: از زمانی که دست کلیسا از اداره جامعه کوتاه شد، به سراغ فلسفه رفتند و گاهی خودشان برای فلاسفه، از عنوان پیامبران عصر جدید استفاده کرده‌اند اما ما به فیلسوفان غربی چنین نگاهی نداریم و فلسفه را علم قابل بحث می‌دانیم.
حداد عادل با بیان اینکه ما در معرفت‌شناسی هم سئوالات معرفت‌شناسانه‌ای داریم که قرآن می‌تواند الهام‌بخش و پاسخگو باشد، اذعان کرد: علوم مختلف بدون مبانی فلسفی رشد نمی‌کنند و به وجود نمی‌آیند و علوم جدید هم مبانی فلسفی دارند.
وی ادامه داد: ما علم ریاضیات، فیزیک و علوم طبیعی و ... می‌خواهیم و رشد این ها بدون بازگشت به ریشه آن ها و بهره گیری از فلسفه ممکن نمی‌شود، وقتی در تاریخ علم دقت می‌کنیم می‌بینیم شما نمی‌توانید وارد فیزیک شوید و بحث فلسفی عنوان کنید، این نظر و شعار، ما را به بحث فلسفی می‌کشاند.
دستیابی به تمدن اسلامی محتاج تدوین علوم انسانی اسلامی
عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی ابراز کرد: از همه مه متر علوم انسانی است، ما در علوم طبیعی خیلی با روش‌ها و دستاوردهای غربی مشکل نداریم البته ملاحظاتی داریم و امروز برای رسیدن به تمدن اسلامی محتاج تدوین علوم انسانی اسلامی هستیم. در همه علوم انسانی که بخواهیم پا بگذاریم باید فلسفه، ایجاد و تاسیس کنیم تا پشتیبان راه و روش و مبانی ما باشد.
وی با بیان اینکه ما به فلسفه، سیاست، اخلاق، هنر و ... محتاجیم و این ها مسائلی دارند که تا در فلسفه حل نکنیم نمی‌توانیم در علم پیش برویم، گفت: روشمان باید صورت عقلی داشته باشد و به آن هایی که به فلسفه اسلامی استخفاف روا می‌دارند، باید گفت اگر تنها جمهوری اسلامی ایران در زمین وجود داشت، می‌شد چنین تفکری داشت و فلسفه را کنار زد اما کشورهای دیگر هم هستند، در این تمدن، فلسفه حرف دارد و باید بحث و استدلال کرد.
حداد عادل با اشاره به سخن هیوم که در باب علیت می‌گوید ما هیچ راهی برای شناخت رابطه ضروری میان علت و معلول نداریم و در یک رابطه علمی و معلولی فقط علت معلول و تعاقب این دو را می‌بینیم، عنوان کرد: در این خصوص کانت می‌گوید دیوید هیوم نخستین کسی بود که مرا از خواب بیدار کرد.
وی ادامه داد: اگر یک جوان ایرانی به دنبال پاسخ این شبهه باشد چگونه باید به او جواب دهیم؟ آیا به تنهایی با علوم نقلی می‌توان به آن پاسخ داد؟ پاسخ با علوم نقلی به الزمات و اعتقاداتی نیاز دارد که شاید طرف مقابل به آن ها پای بند نباشد اما برای پاسخگویی به این مسئله، عقل مشترک است.
فلسفه اسلامی، سرمایه بزرگی برای مسلمانان
عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی با بیان اینکه ما در پاسخ به این مسئله حتما باید یک ابزار عقلی داشته باشیم، اذعان کرد: در اینجا بیان عقلی و قوت و استدلال عقلی به کمک ما می آید و فلسفه اسلامی یک سرمایه بزرگ برای ما است که در مواجهه با دنیای غرب و تعامل با آن، هم جلوی تهدید را می‌توان گرفت و هم می توانیم برای خودمان فرصت ایجاد کنیم، این مساله که بزرگان ما به آن رسیده‌اند یک مطلب بسیار مهم دقیق و لطیف است.
وی ضمن ابراز خرسندی از توجه طلاب و دانشجویان به آشنایی و فراگیری بدون غرب‌زدگی و شتاب‌زدگی فلسفه غرب، افزود: اگر برخی مسائل را از زبان فلسفه اسلامی بیان کنیم، فلسفه یک فرصت و یک نقطه قوت برای ما در جهان است؛ باید این دستاورد را عزیز و مهم بدانیم.
حداد عادل با تاکید بر اینکه باید یک فرصتی ایجاد شود تا سئوالاتی که فیلسوفان با آن مواجه بودند پاسخ داده شود، آن روز شاهد شکوفایی در تفکر عقلانی خواهیم بود، گفت: علمایی چون ملاصدرا که برای حکمت متعالیه زمان گذاشتند یا شهید مطهری که اصالت وجود را مثل خونی در رگ، در همه فلسفه اسلامی حس می‌کرد، توانسته بودند این حضور اصالت وجود و هستی وجود در تشکیک وجود را در فلسفه ببینند و لمس کنند.
وی با بیان اینکه امام خمینی(ره) قبل از آنکه رهبر شوند، در کنار درس اخلاق، مدرس اسفار بودند و بعد فلسفی ایشان در نامه شان به گورباچف نیز نمایان شد، اظهار کرد: تمدن در دنیا بدون تفکر عقلانی شکل نمی‌گیرد و تمدن اسلامی محتاج تفکر عقلانی است که باید آن را پرورش دهند.
