رنگ‌باختگی تعاون؛ نتیجه نبود وفای به عهد
گروه اجتماعی ــ آنچه زمینه تعاون و همکاری را کم می‌کند، عدم اعتماد است که نتیجه نبود وفای به عهد است. در واقع نقطه ضدهمکاری، جنگ و دشمنی است.
13 شهریور در ایران روز تعاون نامگذاری شده است. در جهان امروز برای کسب توفیق در کلیه مسائل اقتصادی و فرهنگی باید همکاری باشد تا بتوان به مقاصد عالی دست یافت. به منظور ایجاد این همکاری، در اصل۴۴ قانون اساسی، بخش تعاونی اقتصاد جمهوری اسلامی ایران مطرح و شرح و تفصیل آن در ۱۳ شهریور ۱۳۷۰ به تصویب مجلس رسید. در این راستا، وزارت تعاون به منظور اعمال نظارت دولت و حمایت و پشتیبانی از بخش تعاونی در تاریخ ۱۰ دی ۱۳۷۰ تشکیل شد.
حجت‌الاسلام غلامرضا صدیق‌اورعی، استاد جامعه‌شناسی و عضو هیئت علمی دانشگاه فردوسی مشهد، در گفت‌وگو با ایکنا از خراسان رضوی، در خصوص مصداق‌های تعاون در قرآن کریم اظهار کرد: مسائل اجتماعی ما با آموزش‌های قرآن در موضوع تعاون توازن و رابطه یک به یک ندارد و ما از آن دور هستیم.
وی ادامه داد: با توجه به معنای لغوی تعاون، خداوند در قرآن کریم از مومنین درخواست کرده که در کار خیر یاری‌گری کنند و در کار ناپسند و گناه با یکدیگر همکاری نداشته باشند، یعنی در کارهای خیر و یا به زبان فقهی امور مستحب و واجب همکاری صورت گیرد و در کارهایی که گناه است، نباید همکاری کرد.
عضو هیئت علمی دانشگاه فردوسی مشهد ادامه داد: دایره تعاون در این خصوص محدود است، اما اگر به صورت عام مشاهده کنیم و یاری‌گری را یکی از تعاملات مثبت و جزء تعاملات گرم به حساب بیاوریم که تعاملات گرم شامل انواع محبت کردن، کمک کردن، بخشیدن و... است و اصل آن که محبت، ولایت و پیوندهای عمیق است در قرآن کاملاً صف‌کشی شده است، یعنی مؤمنین به ولایت مومنان فرمان داده شده‌اند و جزء واجبات شرعی و قطعی هستند و از ولایت با کفار و منافقان نهی شده‌اند.
وی اضافه کرد: این یعنی باید یک دسته‌بندی را حفظ کنند، نه اینکه با هر فردی که چون آدم است و مخلوق خدا هستند باید همکاری کرد، بلکه باید یک صف‌بندی دقیق را رعایت کرد و از ولایت کفار هم پرهیز شود و آن قدر غلیظ است که اگر این افراد از اقوام و نزدیکان باشند نیز نباید در ولایت آنان نبود. لذا پیام قرآن باید در ظرف خودش معنا شود.
تعاون اجتماعی سبب پیشرفت در کارها می‌شود
صدیق اورعی در بخش دیگری از این گفت‌وگو اظهار کرد: تعاون اجتماعی باعث پیشرفت کارها می‌شود و موفقیت در این روش از تعاملات بیشتر است اما تعاون اجتماعی از گذشته نیز ضعیف بوده است. طبق اسناد مفصل که مهمترین آن در ادبیات وجود دارد، مردم ایران در گذشته هم اهل تعاون نبودند.
عضو هیئت علمی دانشگاه فردوسی مشهد ادامه داد: یک جامعه‌شناس ایرانی با بررسی و مطالعاتی که داشته، تعاون در ایران را از سر اضطرار می‌داند و در این خصوص معتقد است تعاون در ایران در جایی ظهور داشته که اگر انجام نمی‌شد، ضرر فاحشی متوجه آنان می‌شد، لذا بسیاری از اوقات، تمایل داشتند تعاون محدود به اعضای خانواده باشد و البته معیشت زندگی باعث این امر می‌شد. به عنوان مثال بحث دامپروری که نیازمند تعاون در یک خانواده بوده است.
وی بیان کرد: در پاسخ به این سؤال که تعاون از یک خانواده به بیرون گسترش می‌‌یافت، باید گفت، در واقع وقتی که منفعت خانواده بهشدت در خطر بوده تعاون معنا پیدا می‌کرد. به عنوان مثال جایی که میزان شیر و به طور همزمان هیزم نیز کم بوده، باید برای تهیه هیزم فاصله زیادی را طی می‌کردند، لذا خانواده‌ها شیر خود را به نوبت به سایر خانواده‌ها می‌دادند و هر بیست روز یکبار هیزم مفصلی جمع‌آوری کرده و یک خانواده شیر را می‌جوشاند و فرآوری می‌کرد. هر خانواده هر بیست روز یک بار باید این کار مشکل را انجام می‌داد و حد همکاری تنها تا اینجا معنا داشت.
لزوم همکاری و همیاری
این استاد جامعه‌شناسی اضافه کرد: در مسئله کشت و زرع نیز می‌توان گفت هنگام درو برای تقویت روحیه افراد با یکدیگر همکاری می‌کردند، اما در بقیه سال تعاون و همکاری گزارش نشده است و لذا شاید حد همکاری در دنیای امروز به هل دادن ماشین در راه مانده برسد. اینکه ما اساس فعالیت اجتماعی و اقتصادی را بر همکاری و همیاری بگذاریم در گذشته هم نبوده است.
وی گفت: در کتاب فرهنگ آبادی‌ها، اسامی تمامی روستاها همراه با طول و عرض آمده است، چندین هزار کلمه کلاته یعنی مزرعه مستقل و با پسوند متفاوت وجود دارد که یک خانواده در آن ساکن و این بدان معنی است که هر خانواده خودش اقتصاد زراعی را پیش ببرد و تا این اندازه گرایش به فردگرایی وجود داشته است.
عضو هیئت علمی دانشگاه فردوسی مشهد ادامه داد: در گذشته، یک دست کردن منافع کشاورزی تبلیغ و ترویج شد، اما افراد به این امر تن ندادند. شرکت‌های تعاونی زراعی که در زمان شاه با جبر و زور تأسیس شد، مردم عملا مزارع را رها کرده و به شهرها مهاجرت کردند و آنچه که نامش تعاونی بود را کنار گذاشتند، البته قرار نبود این مزارع تصاحب شود اما وقتی مردم خود را در آن سهیم ندانستند، تصاحب شد و بعد از انقلاب اسلامی افراد آمدند و زمین‌های خود را پس گرفتند.
وی ادامه داد: اینکه افراد اضطراری تن به همکاری بدهند، بسیار تفاوت دارد تا اینکه اخلاقش اخلاق همکاری باشد. فرهنگ و شرایط ساختاری، فرهنگ همکاری باشد. سازماندهی رسمی در یک همکاری کوتاه‌مدت از این دسته نیست. ضربالمثلی که توصیه می‌کند «مسیر رفتن، مذهب و طلا را پنهان کن»، یعنی عقیده، برنامه کار، سفر و پول را باید پنهان کرد، لذا مخفی‌کاری انسان را به سمت تک‌روی پیش می‌برد.
عضو هیئت علمی دانشگاه فردوسی مشهد اظهار کرد: نمی‌توان با استناد به یک مطلب در خصوص اینکه در گذشته همکاری و تعاون بیشتر از امروز بوده، اکتفا کرد، بلکه در حال حاضر نیز همکاری و تعاون وجود دارد اما رسمی‌تر و اقتصادی‌تر است.
وی با اشاره به اینکه اعتماد مبنای همکاری است، اضافه کرد: اینگونه نیست که مردم در گذشته به هم اعتماد داشتند و بیشتر همکاری می‌کردند و امروز این اعتماد وجود ندارد، چراکه باید گفت اعتماد نتیجه مشاهده تعهد است. اگر دیدید فردی به قول خود طی چند مرحله، عمل می‌کند می‌توان به وی اعتماد کرد و حرفش را باور کرد.
جمهوری بودن یک کار تعاونی است
این استاد جامعه‌شناسی افزود: در بعد سیاسی نیز جمهوری بودن یک کار تعاونی است، یعنی قدرت کلاً سلب شده و به صورت مشاع تقسیم می‌شود و هر تصمیم سیاسی که گرفته می‌شود منشاء آن همه افراد هستند، از آنجا که سازو کار آن فراهم نیست تا 80 میلیون نفر برای کاری گرد هم آیند، لذا نمایندگانی از سوی آنان تعیین می‌شوند و تصمیم‌گیری می‌کنند.
عضو هیئت علمی دانشگاه فردوسی مشهد ادامه داد: انقلاب، دیکتاتوری را حذف کرد و به جای آن، دخالت و رای همه را گذاشت، اما همه افراد رفتار جمهوری را نمی‌دانند و بدی وضع موجود هم از این ناآگاهی و نظارت همگانی ناشی شده است.
وی در خصوص برهههای زمانی که مردم حس تعاون و همکاری بیشتری پیدا می‌کنند اظهار کرد: واقعیت اجتماعی یک لایه‌بندی دارد، لایه روحیه جمعی جزء لایه‌های زیرین هستند، لذا وقتی به جامعه روحیه انقلابی دست می‌دهد، لایه‌های زیرین فعال شده و حالت نوآوری و خاص خود را دارند که در اواخر سال 57 و دوران جنگ جامعه با تسلط لایه‌های زیرین کار می‌کرد، لذا گذشت، فداکاری و روحیه همکاری بالا بود، در این شرایط زمانی ساختار محکمی در جامعه وجود نداشت و تعطیلی مدارس، کارخانجات و... از این امور بود که البته این امر در جامعه پایدار نماند و ساختارها دوباره شکل گرفت، سربازان به پادگان برگشتند، مدارس و کارخانجات و... از تعطیلی بیرون آمدند و لذا افراد نیز به رفتار سازمان‌یافته بازگشتند.
عضو هیئت علمی دانشگاه فردوسی مشهد گفت: در شرایطی که ساختارها محکم شود، یعنی اگر تصادف شد، دیگر «صلوات بفرست و برو» نیست، بلکه باید به اداره بیمه و سایر سازمان‌های پیگیر رجوع کرد و مواردی از این حیث نیز باید روند قانونی خود را طی کند.
وی در خصوص سودجویی برخی از افراد در دوران دفاع مقدس بیان کرد: در زمانی که جنگ بود و جنس پیدا نمی‌شد، اگر پرونده کسبه آن زمان در دادگستری بررسی شود، مشاهده می‌کنیم، عده‌ای در پی کسب منفعت بیشتر، فشار‌های زیادی را بر مردم وارده می‌کردند تا با تقلب و دزدی پولدار شوند، لذا در جامعه همان زمان هم عده‌ای به دنبال دفاع و عده‌ای نیز به دنبال سودجویی بودند.
تشکیل تعاون؛ وفای به عهد
این استاد جامعه شناسی در ادامه، اولین نکته در راستای تشکیل تعاونی را وفای به عهد برشمرد و اظهار کرد: آنچه زمینه تعاون و همکاری را کم می‌کند، عدم اعتماد که نتیجه نبود وفای به عهد است. در واقع نقطه ضدهمکاری، جنگ و دشمنی است. مثلاً در فرایندی مانند تولیدات کشاورزی و مواردی از این قبیل با وجود تولید داخلی واردات صورت می‌گیرد که این نقطه ضدهمکاری و به وضوح قابل مشاهده است.
صدیق‌اورعی گفت: امر به معروف، یعنی همگان مراقب قاعده‌ها باشند و اکثر افراد از این کلمه خوششان نمی‌‌آید. در واقع ما دلمان نمی‌خواهد کسی مراقبمان باشد و در مقابل مراقب کسی باشیم و اینجاست که هرکس کار خود را می‌کند و در واقع شاهد هنجارشکنی بسیاری خواهیم بود. در حالی که توافق بر بایسته و نبایسته مراقبت همه بر همه موجب نظم است و وفای به عهد و تعهد به قاعده‌ها و قراردادها موجب اعتماد و اعتماد بستر رواج همکاری است.
انتهای پیام
