گوهر دین، اخلاق است

حسن جمشیدی، پژوهشگر و مدرس فلسفه، در گفت‌وگو با ایکنا از خراسان رضوی، اظهار کرد: مقوله اخلاق یکی از مباحث مهمی است که دین اسلام درباره آن تأکید فراوانی داشته است و گوهر دین اخلاق است، اما متأسفانه در کشور ما مقوله‌ای ناشناخته شده است. بنابراین با توجه به این مقوله و مهم پنداشتن آن می‌توان شاهد جامعه‌ای سالم‌تر و البته با رشد بیشتری بود.

این مدرس فلسفه بیان کرد: همانگونه که امروزه در حوزه اقتصادی با مشکلاتی مواجه هستیم، باید بدانیم که در حوزه اخلاق نیز دچار مشکلاتی هستیم. به عنوان مثال غیبت می‌کنیم اما با چیستی آن آشنا نیستیم چرا که برایمان توضیح نداند که غیبت چیست، کجا اتفاق می‌افتد و در چه صورت می‌توان حرفی را غیبت دانست. هیچ چیزی به اندازه رعایت اخلاق دشوار نیست و هیچ چیزی هم به اندازه اخلاق نمی‌تواند برای ما ثمربخش باشد، زیرا اخلاق به آدمی حیثیت، شرف و انسانیت می‌بخشد که بی‌توجهی به آن موجب سست شدن اینگونه اموری که در پی اخلاق برای فرد به وجود می‌آید، می‌شود.

جمشیدی در پاسخ به این سؤال که آیا می‌توان در حوزه دین برای حفظ برخی از مسائل، اخلاق را زیر پا گذاشت، اظهار کرد: فردی که زنده، باهوش و عاقل است، تمامی کارهایی را که انجام می‌دهد، براساس بایدها و نبایدهایی است که به آن‌ها پای‌بند بوده و آن‌ها را در رأس امور قرار داده است و همواره این بایدها و نبایدها، براساس تحقیقاتی که از 6 پایگاه نشئت می‌گیرد، انجام می‌شود.

معضلاتی که جامعه ما با آن مواجه است

این پژوهشگر با اشاره به معضلاتی که جامعه ما با آن مواجه است، تصریح کرد: در این خصوص ابتدا به معضل مهم جامعه که همانا اخلاق است می‌پردازیم، اما آیا آنگونه که باید، همه مردم با این مقوله آشنا هستند و مفهوم آن را می‌دانند؟ قطعاً بسیاری از افراد با این مفهوم، آشنایی ندارند زیرا هیچ کاری که در جهت کمک به این امر مهم صورت نگرفته است. در فلسفه اخلاق باید کارهای زیادی صورت گیرد، چرا که حرکت کردن در این راستا می‌تواند منجر به ماندگاری کار شود، مانند اینکه فردی به دلیل قرار گرفتن در شرایط خاصی مجبور می‌شود که دروغ بگوید تا ارزش کار خود را ماندگار کند، چراکه متأسفانه در جامعه ما قوانین به گونه‌ای هستند که به بداخلاقی پاداش داده می‌شود.

جمشیدی با بیان اینکه دینی که ما به آن معتقدیم، گوهری دارد که باید با چیستی آن آشنا باشیم، تصریح کرد: سؤال اینجاست که آیا گوهر دین تنها حج رفتن، نماز خواندن ویا انجام عبادت است؟ که قطعاً اینگونه نیست و در کنار این کارها، امور دیگری هستند که باید آن‌ها را انجام دهیم. در حالی که مقوله مهم دیگری به نام اخلاق وجود دارد که دین اسلام نیز درباره آن تأکید بسیاری داشته است. پس اگر به عناصری مانند امامت، معاد، توحید و نبوت، که از جمله اصول مهم دینی هستند، آنها ایمان داریم، باید از این عناصر در جهت رسیدن به مقوله بسیار مهم اخلاق استفاده کنیم.

این مدرس دانشگاه تأکید کرد: مشکلات اساسی کشور را تحریم‌هایی که وجود دارد و حتی عملکرد برخی از مسئولان نمی‌دانم، بلکه اخلاق می‌دانم چرا که در جامعه ما به اخلاق توجه نمی‌شود و این بی‌توجهی باعث شده که چنین مهمی در جامعه ما گم شود، در حالی که باید به مهم بودن چنین مقوله‌ای پی برد و کاری کرد که در جامعه دیده شود. بنابراین با توجه به این امور و در نظر گرفتن آن‌ها می‌توان شاهد جامعه‌ای سالم‌تر و با رشد بیشتر بود.

تنها مقوله‌ای که بشر با آن توافق دارد

وی تصریح کرد: جالب اینجاست که اخلاق، تنها مقوله‌ای است که بشر با آن توافق دارد، زیرا فردی را نداریم که بر این باور باشد که خیانت، دروغ، دزدی، تهمت و سایر کارهایی که در چارچوب اخلاق قرار نمی‌گیرند، خوب هستند و در این میان می‌توان گفت که همواره ویژگی‌ای که اخلاق دارد، این است که فرد می‌داند که چه کاری خوب و چه کاری بد است. فردی عملی را انجام می‌دهد به دلیل اینکه خودش آن کار را دوست دارد که گاهی در این راستا شرع را بهانه‌ای برای انجام کار خود می‌داند. همچنین علاوه بر این موضوع نیز در جایی در راستای کاری که انجام می‌دهد از ایمان نیز یاد می‌کند، لذا اخلاق مقوله‌ای است که از سوی خود افراد انجام می‌شود و همه افراد هم متوجه این امر می‌شوند که سخن و رفتارشان درست و یا اشتباه است.

این مدرس فلسفه اظهار کرد: خداوند در آیه 25 سوره حدید می‎فرماید: «لَقَد أَرسَلنا رُسُلَنا بِالبَيِّناتِ وَأَنزَلنا مَعَهُمُ الكِتابَ وَالميزانَ لِيَقومَ النّاسُ بِالقِسطِ» این آیه با وجود اینکه روشن بوده و پیچیدگی ندارد، اما متأسفانه به خوبی معنا نشده و همواره یکی از آیاتی است که آمدن پیامبران برای ما را در راستای برقراری عدالت بشارت می‌دهد. در واقع آن‌ها آمدند تا عدالت را برقرار کنند و از طرفی کاری کردند که مردم نیز عدالت را اجرا کنند و همواره مردم را در این مسیر نیز هدایت و راهنمایی کردند. اما منظور از اینکه مردم عدل را برپا دارند چیست؟ چیزی که امروزه برخی از علما و همچنین برخی از افراد به آن معتقدند این است که انبیا آمدند تا عدالت را اجرا کنند، در حالی که اینگونه نبوده و در واقع آن‌ها آمدند تا مردم را در جهت اجرای عدالت راهنمایی کنند.

وی گفت: در واقع منظور از برپایی عدل توسط مردم این است که مردم در جهت اجرا و تحقق عدالت که نمی‌توانند کاری انجام دهند و اگر ساخته، تربیت و اصلاح شوند هدف الهی محقق می‌شود. اگر انسان شایسته‌ای در هر سمتی که بخواهد فعالیت کند، قطعاً انسان خوبی است، اما اگر انسانی که از کودکی کارهای خوبی انجام نمی‌داده در سن بزرگسالی به هر پست و مسئولیتی که برسد، باز هم همان بد بودنش در وجودش باقی می‌ماند و به سمت خوبی‌ها نخواهد رفت.

این پژوهشگر اضافه کرد: البته افرادی هم که در سطح کلان سرقت می‌کنند اگر پرونده‌های آن‌ها را بررسی کنیم شاهد این امر خواهیم بود که در گذشته مجالی برای دزدی پیدا کرده و از قبل هم در این زمینه‌ها دست داشته‌اند و اکنون که بزرگ شده‌اند چنین کاری را می‌توانند به راحتی انجام دهند. بنابراین از این آیه در این راستا استفاده می‌شود که همواره رسالت انبیا، اجرا و تحقق عدالت به صورت مستقیم نیست، بلکه هدف انبیا تربیت و هدایت بشر است. از این رو انبیا آمدند تا انسان را تربیت کنند و از این طریق به دیگران نیز کمک کنند و هنگامی که انسان، تربیت شد تفاوتی ندارد که در چه حوزه‌ای کار می‌کند، بلکه مهم این است که در این میان، انسانی تربیت شده باشد و این انسان‌های تربیت شده زمانی که به پست و سمتی که برسند، موفق‌تر خواهد شد.