حضرت فاطمه معصومه(س)؛ «شفیعه محشر»

حضرت فاطمه معصومه(س) همچون اجداد طاهرینش با تأسی به حضرت زینب(س) در مقابل تهدید و فشارهای حكومت ظالم علیه خاندان اهل بیت، علاوه بر فعالیت‌های علمی و روایی و بیان احادیث پیرامون شیعه، غدیر خم و ولایت و امامت، در حركتی سیاسی ـ اجتماعی همراه برادران خویش به عرصه مبارزه وارد و هجرت را به‌عنوان عامل اعتراض به وضعیت موجود برمی‌گزیند.

به‌مناسبت اول ذی‌العقده و ولادت باسعادت حضرت فاطمه معصومه(س)، حجت‌الاسلام والمسلمین امیرعلی حسنلو، استاد سطوح عالی حوزه و مدیر گروه تاریخ و سیره مرکز مطالعات و پاسخگویی به شبهات حوزه‌های علمیه، یادداشتی در اختیار ایکنای خراسان‌رضوی، قرار داده است که در ادامه می‌خوانیم:

انسان در اثر پرهیزکاری می‏‌تواند به جایی برسد که مظهر اراده حق و واسطه فیض الهی شود. این ثمره بندگی حقیقی و اطاعت کامل از ذات پروردگار است. اولیای خداوند، هم در زندگی و هم بعد از آن، سرچشمه کرامت‏‌هایی هستند که نشان بزرگی روح آنان و پیوستگی‌شان به منبع فیض و کرم بی‌پایان خداوند کریم است. فاطمه معصومه(س) نیز «کریمه اهل‌‏بیت» است. به همین دلیل، قلب‌‏های شکسته و دست‌‏های نیازمند و مأیوس از همه جا، به حرم فاطمه معصومه(س) می‌آیند و از خرمن کَرَم این کریمه، خوشه‏‌چینی می‌کنند. او شفیعه محشر است، چراکه امام صادق(ع) این بشارت را داده است که او مقامی دارد که همه شیعه را می‌تواند شفاعت نماید.

دختران امام موسی كاظم(ع) طبق نقل تاریخ عموماً فقیه، دانشمند، محدث، پاكدامن، پارسا، پرهیزگار بودند و در میان زنان مدینه به ترویج مباحث علمی و احادیث نبوی نیز همت داشتند. شخصیت حضرت معصومه(س) اگر چه در منابع نمی‌توان مطالب مفصل یافت، اما نکاتی است که عظمت معنوی این بانو را می‌توان از این نکات و توجهات خاص دریافت نمود، از جمله این نکات این است که امام رضا(ع) فرمود: «مَنْ زَارَ الْمَعصُومَةَ بِقُمْ کَمَنْ زَارَنى؛ هرکس فاطمه معصومه(س) را زیارت کند، مانند این است که مرا زیارت کرده است. امام جواد(ع) نیز فرمود: «مَن زارَ قَبرَ عَمَّتی بِقُمَّ، فَلَهُ الجَنَّةُ؛ هركس قبر عمه‌ام را در قم زیارت كند، بهشت پاداش او است. این فرمایشات نشان‌دهنده عظمت و جایگاه رفیع حضرت معصومه(س) است. دو امام معصوم درباره این بانوی بزرگ این جملات را فرموده و مردم را تشویق به زیارت او نموده‌اند.  قطعاً بارگاه ملکوتی این بانو دارای کرامات خاص و ویژه است.

در دوران حساس خفقان‌آور عباسی هر یک از دختران امام موسی كاظم(ع) بنا به توانایی و تكلیف خویش مسئولیت‌های مهمی را ایفا كردند و به تشریع دیدگاه امامت و ولایت و روشن ساختن اذهان زنان پرداختند. نكته جالب اینكه دختران امام هر یک عالمه‌هایی بودند كه با نقل روایات مستند و احادیث معتبر در مورد فضایل امام علی(ع)، عاشورا و... استمرار ولایت و معرفی امام زمان خویش ساعی و كوشا بودند.

در این میان حضرت فاطمه معصومه(س) همچون اجداد طاهرینش با تأسی به حضرت زینب(س) در مقابل تهدید و فشارهای حكومت ظالم علیه خاندان اهل بیت، علاوه بر فعالیت‌های علمی و روایی و بیان احادیث پیرامون شیعه، غدیر خم و ولایت و امامت، در حركتی سیاسی ـ اجتماعی همراه برادران خویش به عرصه مبارزه وارد و هجرت را به عنوان عامل اعتراض به وضعیت موجود برمی‌گزیند.

از سایه‌‏سار وجود حضرت معصومه(س) در قم، این شهر به بزرگ‏ترین مرکز علمی در جهان تبدیل شده است. تربیت و رشد در خاندان علم و سیراب شدن از سرچشمه وحی، حضرت معصومه(س) را به مقامی رسانید که پدر بزرگوارش امام کاظم(ع) بعد از دیدن پاسخ‏‌هایی که فاطمه معصومه(س) به پرسش‌‏های شیعیان داده بود، سه بار فرمود: «پدرش به فدایت باد». از سایه‌‏سار وجود این بانوی عالمه و محدثه، شهر قم به بزرگ‏ترین مرکز علمی در جهان تبدیل شده است، به طوری که از تمام دنیا، تشنگان هدایت و حقیقت، رو به سوی این شهر می‌آورند و بعد از زیارت فاطمه معصومه(س) جامی از چشمه علوم وحی سر می‌کشند.

پس از حضور با برکتش در این شهر قبرش به مأمن دانشمندان و عالمان بزرگ مبدل شده است به نحوی که هزاران دانشمند در گستره تمدن اسلامی در شهر قم تربیت یافته‌اند. هیئت علمی اسلام از این شهر جان گرفته و هزاران جلد کتاب علمی و دینی در کنار این مرقد نورانی نوشته شده است. دامنه این خیرات و برکات غیر قابل شمارش و بی‌حساب است. این شهر با وجود مرقد این بانوی بزرگ یکی از کانون‌های علمی جهان اسلام شده است. با تأمل در این اقیانوس فضائل کلام امام کاظم و امام صادق(ع) که درباره حضرت معصومه(س) فرمودند معنا می‌شود. برخی از سخنان ائمه اطهار (ع) را باید زمان بگذرد تا به خوبی فهم شود.

درباره لقب عصمت که به این بانوی کریم داده شده نیز باید تأمل نمود. مقام عصمت یعنی رسیدن به منزلتی از درجات معنوی که با اختیار از گناه دوری کند. این منزلت بسته نیست و عصمت هم دارای مراتب است. مرتبه‌ای از عصمت در این خاندان و فرزندان غیر امام این خاندان دیده شده است.

حاج سید احمد زنجانی فرموده بود، او به درجه‌ای از عصمت رسیده است. رسیدن به عصمت در گرو پیروی کامل از دستورات دین و خارج نشدن از راه هدایت، انسان را به درجه‌‏ای از تقوا و طهارت روح می‌رساند که ناپاکی گناهان از جسم و جان زدوده می‌شود و میوه شیرین عصمت، قلب انسان را صفا می‌بخشد. فاطمه معصومه(س) نیز به جایی رسید که امام رضا(ع) ایشان را «معصومه» نامید و فرمود: «هر کس معصومه را در قم زیارت کند، گویی مرا زیارت کرده است.»

با شفاعت حضرت معصومه(س) شیعیان وارد بهشت می‌شوند 

بالاترین مقام شفاعت از آن پیامبران الهی و اهل‌‏بیت است و بعد از آن‌ها، کسانی که شأن و قربی نزد خداوند داشته باشند، شفاعت می‌کنند. در زیارت‏نامه حضرت معصومه(س) آمده است که ایشان، منزلت بسیار والایی نزد خداوند دارند و به همین دلیل هم در روایت آمده که: «با شفاعت او، شیعیان وارد بهشت می‌شوند.» از این‌رو زائران حرم فاطمی به امید نیل به شفاعت ایشان، زمزمه کنان می‌گویند: «یا فاطمةُ اشفعی لی فی الجّنة؛ ای فاطمه شفیع ما در بهشت باش.»

حضرت معصومه(س) و حضرت زهرا(س) افزون بر مشابهت در اسم، در دانایی، شفاعت و بسیاری از صفات دیگر نیز شبیه یکدیگرند و زیارت فاطمه معصومه(س)، زیارت فاطمه زهرا(س) است. چنان‏که در کرامتی از امیرمؤمنان(ع) به پدر بزرگوار حضرت آیت‌‏اللّه‏ مرعشی نجفی چنین گفته شده است: «خدا جلال و جبروت حضرت فاطمه(س) را به فاطمه معصومه(س) عنایت فرموده است. هرکس بخواهد ثواب زیارت حضرت زهرا(س) را درک کند، به زیارت فاطمه معصومه(س) برود. خود مرحوم آیت‌اللّه‏ مرعشی نجفی چنین گفته‏‌اند: «شصت سال است که هر روز اولین زائر حضرت معصومه(س) هستم.»

حکمت ازدواج نكردن حضرت معصومه(س)

مسئله ازدواج در اسلام مهم و یکی از سنت‌های پیامبر اعظم است و از مستحبات اكید است؛ در این خصوص پیامبر(ص) فرمود: «ما بنى فى الاسلام بناءٌ احب الى اللّه عزوجل و اعز من التزویج؛ در اسلام بنایى بر پا نشده كه در پیشگاه خداوند دوست داشتنى‏‌تر و عزیزتر از ساختمان ازدواج باشد.»

براساس گفته یعقوبی در تاریخش آن بانو و دختران دیگر حضرت طبق وصیت امام كاظم(ع) ازدواج ننمودند و برخی نوشته‌اند به مشورت و اجازه امام رضا(ع) بستگى داشت، چراكه او به مصلحت خواهرانش آگاه‏‌تر از دیگران بود. گویا براى حضرت معصومه(س) همسر مناسب و همتایى وجود نداشت. زیرا علاوه بر کفو دینى، كفو فرهنگى و معنوى نیز نقش بسزایى در ازدواج صحیح دارد، شاید بر همین اساس امام صادق(ع) فرمود: اگر خداوند متعال على(ع) را براى فاطمه زهرا(س) نمى‌‏آفرید در سراسر زمین از حضرت آدم گرفته تا هر انسانى بعد از او همسر همتاى مناسبى براى فاطمه(س) پیدا نمى‏‌شد. براساس پاره‌‏اى از مدارک دیگر، مأمون(هفتمین خلیفه عباسى) از حضرت معصومه(س) خواستگارى كرد یا مى‏‌خواست مقدمات خواستگارى را فراهم كند.

مطلب دیگرى كه در این جا گفته شده است اینكه حكومت اختناق و سراسر وحشت هارون آن چنان مردم را نسبت به نزدیک شدن به خاندان نبوت ترسانده بود كه كسى جرئت نمى‏‌كرد تا با دختران آن‌ها ازدواج كند، زیرا داماد امام كاظم(ع) شدن به معنى اقدام به كارى خطرناک بود كه موجب سلب امنیت مى‌‏شد. امام كاظم(ع) مدت‌ها در زندان بود و همان جا به شهادت رسید و امام رضا(ع) نیز براساس اطلاعى كه از آینده داشت ناگزیر بود كه به خراسان هجرت كند. این امور نیز مى‏‌تواند دلیل دیگرى بر عدم ازدواج حضرت معصومه(س) علیها شده باشد.

حضرت معصومه(س) ویژگی‌های منحصر به فردی دارد که هیچ یک از امام زادگان ندارند. حرم آن حضرت و مزار نورانیش برکات بزرگی دارد که در کمتر نقطه‌ای از زمین می‌توان یافت.  بی‌مبالغه است که گفته شود یکی از مقدس‌ترین اماکن روی زمین و معادل دیگر اماکن مقدس دنیاست. در میان امام‌زادگان ایران و شهر قم و فرزندان حضرت امام موسی(ع) که نورافشانی می‌کنند، ماه تابانی که همه آن‌ها را تحت‌الشعاع انوار درخشان خود قرار داده، تربت پاک شفیعه محشر، کریمه اهل بیت پیامبر(ص) دخت گرامی موسی بن جعفر، حضرت معصومه(س) است.

حضرت فاطمه معصومه(س) از جهت شخصیت فردی و کمالات روحی در بین فرزندان موسی بن جعفر(ع) بعد از برادرش، علی بن موسی الرضا(ع) در والاترین رتبه جای دارد. این در حالی است که شیخ مفید و دیگران فرزندان دختر امام کاظم(ع) حداقل هجده تن بوده‌اند و فاطمه در بین این همه بانوی مکرمه سرآمد بوده است.

حاج شیخ عباس قمی درباره دختران موسی بن جعفر می‌نویسد که «برحسب آنچه به ما رسیده، افضل آن‌ها سیده جلیله معظمه، فاطمه بنت امام موسی(س)، معروف به حضرت معصومه است.» اما شیخ محمد تقی تستری در «قاموسی الرجال» فضیلت وی را نه تنها در بین دختران، بلکه پسران حضرت غیر از امام رضا(ع) بی‌نظیر می‌داند و می‌نویسد: «در میان فرزندان امام کاظم(ع) با آن همه کثرتشان، بعد از امام رضا(ع) کسی هم شأن حضرت معصومه(س) نیست.

ویژگی و امتیاز منحصر به فرد دیگر، زیارت آن حضرت است که ثواب آن پاداش و جایزه بزرگی دارد. متن دقیق روایات استحباب زیارت و پاداش آن برای استفاده بیشتر مخاطبین ذکر می‌گردد، حضرت معصومه(س) تنها امامزاده‌ای است که امامان معصوم به زیارت آن حضرت تأکید کرده و پاداش زیارت آن حضرت را معادل با بهشت دانسته‌اند. امام صادق(ع) قبل از تولد امام کاظم(ع) ضمن تبیین جایگاه قم و قداست آن به جهت دفن فاطمه معصومه(س) در آن، پاداش زیارت این بانو را ورود به بهشت معرفی کرد.

امتیاز دیگر حضرت معصومه این است که موقعیتی و برتری جایگاه شهر مقدس قم و قداست و برکات آن از وجود حضرت قبر مطهر معصومه(س) در این شهر است. یکی از برکات حضور حضرت معصومه(س) در ایران و قرار گرفتن قبر شریفش در قم حوزه سترگ قم است که در سایه این بانوی کریمه صدها دانشمند و عالم بزرگ تربیت یافته و در تولید علوم الهی و گسترش آن کوشیده‌اند. اهل قم باید قدرشناسی کنند از حرم این بانوی بزرگ که نام آ‌ن‌ها به جهت قبر این بانو در معراج نبوی گفته شده است و آیاتی از قرآن در شان این شهر مقدس توسط امام معصوم تفسیر شده است.