نقدپذیری؛ راهکار عملی زدودن کبر از درون انسان
صاحب تفسیر مشکاة گفت: راهکار عملی برای زدودن کبر از درون انسان همان نقدپذیری است، یعنی انسان باید با روی باز از نقدهایی که بر او می‌شود، پذیرش کند و درصدد اصلاح آن برآید.
به گزارش ایکنا از خراسان رضوی، محمدعلی انصاری، مفسر قرآن و صاحب تفسیر مشکاة، در نشست مجازی با موضوع «کبر» که امروز، 20 آذرماه برگزار شد، اظهار کرد: امیرالمؤمنین(ع) در خطبه 192 نهج‌البلاغه در خصوص درمان کبر و غرور می‌فرماید: «هیچ فردی از کبر و غرور در امان نیست»، امام علی(ع) در این خطبه به دنبال نکوهش کبر و غرور و نشان دادن آثار سوء آن است؛ ولى این هدف را از مسیر جالب دیگرى دنبال مى‌کند و به سراغ عبادت، واجبات و فرایض الهى مى‌رود و نشان مى‌دهد که آنها چگونه براى زدودن آثار کبر و غرور، مؤثر هستند و در ابتدای این خطبه می‌فرماید: «فَاللَّهَ اللَّهَ فِي عَاجِلِ الْبَغْيِ وَ آجِلِ وَ خَامَةِ الظُّلْمِ وَ سُوءِ عَاقِبَةِ الْكِبْرِ.»
وی ادامه داد: در این خطبه امام علی(ع) هشدار می‌دهد که انسان‌ها بترسند از آثار سوئی که کبر بر زندگی انسان در همین دنیا می‌گذارد و بعد از آن امام به آثار سوئی می‌پردازد که کبر باعث به وجود آمدن آنها در آخرت و قیامت می‌شود. البته ارتباط این سه امری که امیرالؤمنین(ع) در فراز اول این خطبه فرموده‌اند، بیانگر این است که تا زمانی که کبر در درون انسان باشد، خوی تجاوز و تعدی در جان ما وجود خواهد داشت.
انصاری بیان کرد: وقتی که انسان به نزدیکان خویش ظلم می‌کند، عقوبت شدیدتر و بدتری نسبت به ظلم کردن به سایر افراد جامعه در نزد خداوند دارد. لذا سرمنشأ حسد، کبر و ظلم‌ورزی به دیگران در جان و نفس آدمی وجود دارد؛ که طمع بی‌خیال این ویژگی‌ها نمی‌شود و در نتیجه نزاع‌های خانوادگی رخ می‌دهد. همچنین در كافی روايت شده است كه حضرت امام زين العابدين(ع) وقت وفات خويش، حضرت امام محمدباقر(ع) را به سينه چسبانيد و فرمود: ای پسر جان، من وصيت می‌كنم تو را به آنچه كه وصيت كرد به من پدرم هنگامی كه وفاتش حاضر شد و فرمود: «يا بُنَيَّ اِيّاكَ وَ ظُلْمَ مَنْ لا يَجِدُ عَلَيْكَ نٰاصِراً اِلّا الله؛ ای پسر جان من! بپرهيز از ظلم بر كسی كه ياور و دادرسی ندارد مگر خدا.»
صاحب تفسیر مشکاة تصریح کرد: اولین خطا و انحرافی که در مقوله آفرینش الهی در پیشگاه خداوند رخ داده است کبر و گناه کبر بوده است. بر همین اساس خداوند در آیه 34 سوره «بقره» فرموده است: «وَإِذْ قُلْنَا لِلْمَلَائِكَةِ اسْجُدُوا لِآدَمَ فَسَجَدُوا إِلَّا إِبْلِيسَ أَبَىٰ وَاسْتَكْبَرَ وَكَانَ مِنَ الْكَافِرِينَ؛ و یاد کن هنگامی که به فرشتگان گفتیم به آدم سجده کنید، پس سجده کردند مگر ابلیس که سر پیچید و تکبر ورزید و از کافران شد.» یعنی براساس این آیه، آغازگر کفر همان کبر است که افزایش آن، کفر را به وجود می‌آورد. همچنین انسان با قدم نهادن در مسیر کبر، در تمامی جوانب زندگی سقوط کرده و با مشکلاتی روبه‌رو شده است.
وی گفت: کبر همان جایی است که انسان در آن خود را فراقانون، فرامکان و برتر از هر موجود زنده‌ای می‌داند و در مرحله آخر به مسیری می‌رسد که در آن، خود را از خدا هم برتر می‌پندارد. در این راستا خداوند در آیه 40 سوره «غافر» می‌فرماید: «وَقَالَ رَبُّكُمُ ادْعُونِي أَسْتَجِبْ لَكُمْ ۚ إِنَّ الَّذِينَ يَسْتَكْبِرُونَ عَنْ عِبَادَتِي سَيَدْخُلُونَ جَهَنَّمَ دَاخِرِين؛ و پروردگارتان گفت: مرا بخوانید تا شما را اجابت کنم، آنان که از عبادت من تکبر ورزند، به زودی خوار و رسوا به دوزخ درآیند.» تا زمانی که انسان شاخ کبر را نشکند، هیچ توفیق عبادی، اجتماعی، اخلاقی و... پیدا نمی‌کند.
راهکارهای عملی زدودن کبر
این مفسر قرآن افزود: برای از بین بردن کبر در درون انسان راهکارهایی وجود دارد. یکی از این راهکارها که ساده‌ترین راهکار است، همان به‌کارگیری تواضع و فروتنی است. لذا امام صادق(ع) در این‌باره فرموده‌اند: «مِنَ اَلتَّوَاضُعِ أَنْ تُسَلِّمَ عَلَى مَنْ لَقِيتَ؛ نمونه‌ای از فروتنی اين است كه به هركس رسيدی به او سلام كنی.» یعنی خود را بزرگتر و برتر از دیگران نپندارید و جدای از سن و مقام، برای سلام کردن به آنها پیش‌دستی نمایید.
انصاری در خصوص دومین راهکار، تشریح کرد: یکی دیگر از عواملی که مارا نسبت به دیگران متکبر می‌کند، انتظار توقع است، یعنی اگر انسان ویژگی کبر را در درون خود کاهش دهد و از بین ببرد، توقعات او نسبت به دیگران هم نابود می‌شود و آن فرد دیگر توقعی از کسی نخواهد داشت، البته این رابطه دوسویه است و با کاهش انتظارات کبر هم کاهش می‌یابد. سومین مورد نیز همان کاهش و فروتنی در بگومگو است؛ لذا این امر به‌قدری مهم بوده است که امام صادق(ع) فرموده است: «هركس چهار چيز براى من تعهد كند، من چهار خانه در بهشت براى او تضمين می‌کنم، یک انفاق كن و از فقر نترس. دو سلام را در دنیا آشکار کن. سه مجادله را ترک کن هر چند حق با تو باشد و چهار در حق مردم از خود، انصاف بده.»
صاحب تفسیر مشکاة در خصوص آخرین راهکار گفت: آخرین راهکار عملی برای زدودن کبر از درون انسان همان نقدپذیری است، یعنی انسان باید با روی باز از نقدهایی که بر او می‌شود، پذیرش کند و درصدد اصلاح آن برآید.
انتهای پیام
