تجلی تنزیه الهی و انتظار مهدوی در آیات سوره «اسراء»

به گزارش ایکنا از خراسان‌رضوی، محمدعلی انصاری، صاحب تفسیر مشکاة، در نشستی که محتوای آن از کانال‌های مجازی منتسب به این مفسر قرآن کریم منتشر می‌شود، با موضوع «معرفی نامه‌ سوره مبارک اسراء»، اظهار کرد: سوره اسراء از جمله سوره‌هایی است که بنا بر شواهد تاریخی و قرآنی، پیش از هجرت پیامبر اکرم‌(ص) نازل شده و از این‌رو در شمار سوره‌های مکی قرار دارد. انتظار می‌رود در آیات این سوره، محور اصلی مباحث، اصول و پایه‌های اعتقادی باشد؛ مباحثی که زیرساخت اخلاق اسلامی را تأمین می‌کند و در کنار آن، اشاراتی به برخی احکام اولیه دین نیز مشاهده می‌شود.

وی ادامه داد: در منابع روایی شیعه و اهل‌سنت، احادیث متعددی درباره برتری این سوره نقل شده است. در برخی از این روایات، از آن با عنوان «سوره اسراء» و در برخی دیگر با عنوان «سوره بنی‌اسرائیل» یاد شده است. علت این نام‌گذاری آن است که در آیه دوم سوره، نام بنی‌اسرائیل آمده و در بخش‌های دیگری از آن نیز به این واژه توجه شده است؛ ازاین‌رو در میان صحابه نیز گاه این سوره با نام بنی‌اسرائیل شناخته می‌شد.

صاحب تفسیر مشکاة  بیان کرد: وجه تسمیه سوره «اسراء» از آیه نخست آن گرفته شده است: «سبحان الذی أسری بعبده لیلاً». فعل «أسری» از باب افعال و مصدر آن «إسرا» به معنای سیر شبانه است. در این آیه، خداوند به نهایت تنزیه و تقدیس خویش اشاره دارد. در روایات اهل‌سنت آمده است که پیامبر اکرم(ص) هیچ شبی را به خواب نمی‌رفتند، مگر آنکه دو سوره مبارکه «زمر» و «اسراء» را تلاوت می‌کردند و به این دو سوره اهتمام ویژه‌ای داشتند.

انصاری افزود: در بیان معنای واژه «سبحان» باید گفت، این کلمه به معنای تنزیه و تقدیس است؛ یعنی پاک دانستن ذات الهی از هرگونه نقص، وهم یا تصوری که شایسته ساحت ربوبی نیست. قرآن کریم با به‌کارگیری مفهوم تسبیح، هرگونه پندار نادرست درباره اسما، صفات و ذات الهی را از ذهن مؤمنان می‌زداید.

وی عنوان کرد: مفسران قرآن از مجموعه‌ای از سوره‌ها با عنوان «صور المسبّحات» یاد می‌کنند؛ سوره‌هایی که آغاز آن‌ها با ماده «تسبیح» همراه است، مانند «یسبّح»، «سبّح» یا «سبّح اسم ربک الاعلی». درباره شمار این سوره‌ها اختلاف نظر وجود دارد؛ برخی آن‌ها را شش و برخی دیگر هفت سوره دانسته‌اند. بر اساس دیدگاه گروهی از مفسران و محدّثان، سوره مبارکه «اسراء» نخستین سوره از این مجموعه است که با مصدر «سبحان» آغاز می‌شود.

صاحب تفسیر مشکاة در ادامه گفت: در روایات منقول از اهل‌بیت(ع)، به‌ویژه در تفاسیر علی‌بن‌ابراهیم قمی و عیاشی سمرقندی، ارتباطی ژرف میان این سوره‌ها و معرفت نسبت به وجود مقدس حضرت ولی‌عصر(عج) بیان شده است. در روایتی از امام صادق(ع) آمده است: «هر کس بر قرائت سوره اسراء مداومت ورزد، از دنیا نخواهد رفت تا وجود مبارک حضرت حجت‌بن‌الحسن‌العسکری(عج) را درک کند.» این روایت را عیاشی، قمی و نیز علامه مشهدی در «کنزالدقائق» نقل کرده‌اند.

انصاری تصریح کرد: مقصود از این «ادراک»، مشاهده ظاهری نیست، بلکه ناظر به درک و شناخت مقام و شخصیت معنوی آن حضرت است. دیدار ظاهری ممکن است برای برخی حاصل شود، اما درک جایگاه حقیقی و معرفتی حضرت، ویژه صادقان، پرهیزگاران و اهل معرفت است. آنچه بر ما لازم است، ادراک شخصیت امام عصر(عج) است؛ یعنی شناخت مقام ایشان در نظام آفرینش، اهداف مهدوی و نقش آن حضرت در استمرار هدایت الهی. این ادراک، بالاترین مرتبه توفیق و فوز است و درک چهره ظاهری بدون این شناخت، ارزشی ندارد.