ولی الله(ع) در کلام الله

بر اساس روایات بیش از ۳۰۰ آیه در شأن امیرالمؤمنین(ع) و بیان فضائل حضرت نازل شده و از ابن‌عباس نقل شده که آن مقدار از قرآن که درباره علی(ع) نازل شده، درباره هیچ‌کس نازل نشده است، همچنین ابن‌عباس از رسول خدا(ص) نقل کرده که خدا آیه‌ای را نازل نکرد که در آن «یا أیها الذین آمنوا» باشد، مگر آنکه علی در رأس مؤمنان و امیر آنان است.

برابر روایات رسیده از پیامبر(ص) و ائمه معصومین(ع) بیش از 300 آیه در شأن و منزلت حضرت علی و اهل بیت(ع) وارد شده است که به چند مورد از آن پرداخته می‌شود.

نزول سوره عصر در شأن علی(ع)

پیامبر(ص) در خطبه غدیر فرمود: بِسْمِ الله الرَّحْمانِ الرَّحیمِ، وَالْعَصْرِ، إِنَّ الْإِنْسانَ لَفی خُسْرٍ) (إِلاّ عَلیّاً الّذی آمَنَ وَ رَضِی بِالْحَقِّ وَالصَّبْرِ؛ و سوگند به خدا که سوره والعصر درباره اوست: «به نام خداوند همه مهر ورز و قسم به زمان که انسان در زیان است.» مگر علی که ایمان آورده و به درستی و شکیبایی آراسته است.

هان مردمان! خدا را گواه گرفتم و پیام او را به شما رسانیدم و بر فرستاده وظیفه جز بیان و ابلاغ روشن نباشد! هان مردمان! تقوا پیشه کنید همان‌گونه که بایسته است و نمیرید جز با شرفِ اسلام وَ جَعَلَها کَلِمَةً باقِیَةً فی عَقِبِهِ رسول خدا در خطبه غدیر فرمود: هان مردمان! قرآن بر شما روشن می‌کند که امامان پس از علی فرزندان اویند و من به شما شناساندم که آنان از او و از من هستند، چرا که خداوند در کتاب خود می‌گوید: «امامت را فرمانی پایدار در نسل او قرار داد...» و من نیز گفته‌ام که: «مادام که به قرآن و امامان تمسک کنید، گمراه نخواهید شد.»

خداوند در آیه ۳۷ سوره بقره می‌فرماید: «فتَلَقی آدَمُ مِن رَبِّهِ کَلِماتٍ فَتابَ عَلَیهِ اِنَّهُ هُوَ  التَّوابُ الرَّحیمُ؛ آدم از پروردگارش کلماتی دریافت و توبه کرد، پس خدا توبه‌اش را پذیرفت، حقا که او توبه‌پذیر و مهربان است. منابع شیعه و بعضی از روایات اهل سنت نقل کرده‌اند که از رسول خدا(ص) سؤال شد این کلماتی که آدم از خدا تلقی کرد و خدا به احترام آن کلمات توبه‌اش را پذیرفت چه بود؟ فرمود: سوگند به حق، محمد و علی و فاطمه و حسن و حسین بود، بنابراین، منظور از «کلمات» پنج تن آل عبا است که علی(ع) جزء آنهاست.

صراط مستقیم راه علی(ع) است، اهْدِنَا الصِّرَاطَ الْمُسْتَقِیم؛ ما را به راه راست هدایت فرما. در تعدادی ازمنابع اهل سنت از رسول خدا(ص)روایت شده که ایشان فرمودند: ای علی تو راه روشن و صراط مستقیم هستی. 

 خداوند در آیه ۲ سوره جمعه می‌فرماید: «هُوَ الَّذِی بَعَثَ فِی الْأُمِّیینَ رَسُولًا مِّنْهُمْ یتْلُو عَلَیهِمْ آیاتِهِ وَیزَکیهِمْ وَیعَلِّمُهُمُ الْکتَابَ وَالْحِکمَةَ وَإِن کانُوا مِن قَبْلُ لَفِی ضَلَالٍ مُّبِینٍ؛ اوست خدایی که میان عرب امّی (یعنی قومی که خواندن و نوشتن نمی‌دانستند) پیغمبری بزرگوار از همان مردم برانگیخت که بر آنان آیات وحی خدا تلاوت می‌کند، آنها را (از لوث جهل و اخلاق زشت) پاک می‌سازد، شریعت و احکام کتاب سماوی و حکمت الهی می‌آموزد و همانا پیش از این همه در ورطه جهالت و گمراهی آشکار بودند.

در منابع شیعه روایات مختلفی نقل شده که منظور از کتاب، قرآن و مراد از حکمت، ولایت علی بن ابی طالب(ع) است.

خداوند در آیه 7 سوره آل عمران می‌فرماید: «هُوَ الَّذِی أَنزَلَ عَلَیک الْکتَابَ مِنْهُ آیاتٌ مُّحْکمَاتٌ هُنَّ أُمُّ الْکتَابِ وَأُخَرُ مُتَشَابِهَاتٌ ۖ فَأَمَّا الَّذِینَ فِی قُلُوبِهِمْ زَیغٌ فَیتَّبِعُونَ مَا تَشَابَهَ مِنْهُ ابْتِغَاءَ الْفِتْنَةِ وَابْتِغَاءَ تَأْوِیلِهِ ۗ وَمَا یعْلَمُ تَأْوِیلَهُ إِلَّا اللَّهُ ۗ وَالرَّاسِخُونَ فِی الْعِلْمِ یقُولُونَ آمَنَّا بِهِ کلٌّ مِّنْ عِندِ رَبِّنَا ۗ وَمَا یذَّکرُ إِلَّا أُولُو الْأَلْبَابِ؛ اوست خدایی که قرآن را بر تو فرستاد که برخی از آن کتاب آیات محکم است که اصل و مرجع سایر آیات کتاب خداست و برخی دیگر متشابه است و آنان که در دلشان میل به باطل است از پی متشابه رفته تا به تأویل کردن آن در دین راه شبهه و فتنه‌گری پدید آرند، در صورتی‌که تأویل آن (قرآن) را کسی جز خداوند و اهل دانش نداند [آنان که]گویند: ما به همه کتاب گرویدیم که همه از جانب پروردگار ما آمده و به این (دانش) تنها خردمندان آگاهند».

در منابع متعدد از امام باقر(ع) و امام صادق(ع) روایت شده که ایشان فرمودند: راسخون در علم پیامبر(ص)، امیرالمؤمنین علی(ع) و امامان بعد از ایشان هستند.

علی(ع) وسیله تقرب به خداست

 خداوند در آیه ۳۵ سوره مائده می‌فرماید: «یا أَیهَا الَّذِینَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَابْتَغُوا إِلَیهِ الْوَسِیلَةَ وَجَاهِدُوا فِی سَبِیلِهِ لَعَلَّکمْ تُفْلِحُونَ؛ ای کسانی‌که ایمان آورده‌اید از [مخالفت فرمان] خدا بپرهیزید و وسیله‌ای برای تقرب به‌سوی او بجویید و در راه او جهاد کنید، باشد که رستگار شوید». در تفاسیر و روایات بسیاری از منابع شیعه نقل شده که امیرالمؤمنین(ع) در تفسیر این آیه فرمود: منم وسیلۀ خدای تعالی.

از دیگر آیاتی که در شأن حضرت نازل شده می‌توان به آیات ذیل اشاره نمود: آیه ولایت: آیه ۵۵ سوره مائده است که از ولایت خدا، پیامبر(ص) و اقامه‌کنندگان نماز و زکات، بر مسلمانان سخن می‌گوید. مفسران شیعه و سنی، شأن نزول این آیه را ماجرای خاتم‌بخشی حضرت علی(ع) دانسته‌اند که در آن در حال رکوع، انگشتر خود را به فقیر بخشید. آیه ۲۰۷ سوره بقره نیز کسانی را ستوده است که حاضرند جان خود را در ازای به‌دست‌آوردن رضایت خداوند فدا کنند. به‌گفته ابن ابی‌الحدید عالم معتزلی، همه مفسران بر این باورند که این آیه در فضیلت امام علی(ع) نازل شده است.

علامه طباطبایی نوشته است: طبق روایات این آیه درباره ماجرای لیلة المَبیت نازل شده است. در لیلة المبیت مشرکان قصد داشتند به خانه پیامبر اسلام(ص) در مکه حمله کنند و او را به قتل برسانند. در این شب، امام علی(ع) برای حفظ جان پیامبر در بستر او خوابید.

آیه تبلیغ، آیه ۶۷ سوره مائده است که بر اساس آن، پیامبر اسلام(ص) موظف شد پیامی را به مردم ابلاغ کند که اگر در رساندن آن کوتاهی کند، رسالت پیامبریِ خود را به‌انجام نرسانده است.

به‌ گفته مفسران شیعه و سنی، آیه تبلیغ پس از بازگشت پیامبر از حجة‌الوداع در غدیر خم نازل شده است. در روایات، شأن نزول آیه تبلیغ واقعه غدیر و اعلام جانشینی حضرت علی(ع) دانسته شده است. آیه اِکمال، آیه ۳ سوره مائده است که از کامل‌شدن دین اسلام سخن می‌گوید.  به‌گفته آیت‌الله مکارم، مفسر شیعه، در تفاسیر شیعه منظور از کامل‌شدن دین، اعلام ولایت و خلافت امام علی(ع) بر مسلمانان دانسته شده و روایات هم آن را تأیید می‌کند. عالمان شیعه بر این باورند که آیه اکمال درباره واقعه غدیر نازل شده است.

آیه صادقین: آیه ۱۱۹ سوره توبه است که به مؤمنان دستور می‌دهد همراه صادقین باشند و از آنان پیروی کنند. در روایات شیعه، صادقین به اهل بیت(ع) تفسیر شده است. محقق طوسی این آیه را از دلایل امامت علی(ع) دانسته است. آیه خیر البریه: آیه هفتم سوره بینه است و کسانی را که ایمان آورده و عمل صالح انجام داده‌اند، برترین آفریدگان معرفی می‌کند.

بر اساس روایاتِ شیعه و سنی، این گروه به امام علی(ع) و شیعیان او هستند. آیه صالح‌المؤمنین، آیه ۴ سوره تحریم است که در آن خداوند، علی(ع)، جبرئیل و دیگر فرشتگان را، پشتیبان پیامبر اسلام(ص) قرار داده است. در تفاسیر با استناد به روایاتی از طریق فریقین، تنها مصداق صالح‌المؤمنین امام علی(ع) معرفی شده است

آیه انفاق، آیه ۲۷۴ سوره بقره است. این آیه پاداش کسانی را که در شب و روز، و نهان و آشکارا، انفاق می‌کنند، نزد پروردگارشان دانسته است.  به‌گفته مفسران، این آیه درباره علی(ع) نازل شده که چهار درهم داشت و یکی را در شب انفاق کرد، یکی را در روز، یکی را در نهان و یکی را آشکارا.

آیه نجوا، آیه ۱۲ سوره مجادله است که به مسلمانان ثروتمند دستور می‌دهد قبل از نجوا (گفت‌وگوی سری) با پیامبر اسلام(ص)، باید صدقه بدهند. به‌گفته طبرسی بیشتر مفسران شیعه وسنی امام علی(ع) را تنها کسی دانسته‌اند که به این آیه عمل کرده است.

آیه وُدّ، آیه ۹۶ سوره مریم است که طبق آن خداوند محبت مؤمنان را در دل دیگران قرار می‌دهد. بر پایه برخی روایات، پیامبر(ص) از علی خواست بگوید خدایا محبت من را در دل مؤمنان قرار بده. بعد از این درخواست، آیه ود نازل شد.

آیه مباهله، آیه ۶۱ سوره آل عمران است که ماجرای مباهله پیامبر(ص) با مسیحیان نجران را بیان می‌کند. بنا بر تفاسیر، امام علی(ع) در این آیه به‌منزله نَفْس و جان پیامبر(ص) معرفی شده است.

آیه تطهیر: بخشی از آیه ۳۳ سوره احزاب است که در آن از اراده خداوند بر پاکی اهل بیت(ع) از رجس و پلیدی سخن آمده است.

مفسران شیعه معتقدند این آیه در خصوص اصحاب کساء نازل شده است.

آیه اولی الامر، آیه ۵۹ سوره نساء است که مؤمنان را به اطاعت از خدا و رسول خدا(ص) و اولی ‌الأمر دستور می‌دهد. از نظر مفسران شیعه و سنی آیه مذکور بر عصمت اولی‌ الأمر دلالت دارد و در روایات منظور از اولی‌الأمر امامان شیعه معرفی شده است.

آیه مودت، آیه ۲۳ سوره شوری است و در این آیه، مودت و محبتِ «اَلْقُرْبیٰ» به‌عنوان مزد رسالت پیامبر بر مسلمانان واجب شده است.  از ابن‌عباس نقل شده که پیامبر منظور از القربی را علی، فاطمه، حسن و حسین بیان کرده است.

آیه اطعام، آیه ۸ سوره انسان است. این آیه نیکوکاران را کسانی معرفی می‌کند که با آنکه خودشان به غذا نیاز دارند آن را به‌خاطر خدا به مسکین، یتیم و اسیر می‌دهند. بنابر روایات این آیه، درباره بخشش امام علی(ع) و حضرت زهرا(س) نازل شد.  طبق احادیث، حضرت علی(ع)، فاطمه(س) و خادم آنان فضه به‌خاطر شفای حسنین(ع) سه روز روزه گرفتند و هر سه روز هنگام افطار با اینکه خود گرسنه بودند، بخشی از غذایشان را به مسکین و یتیم و اسیر بخشیدند.

آیه اهل‌الذکر، آیه ۴۳ سوره نحل و ۷ سوره انبیاء است که بر پرسیدن سؤال از اهل ذکر تأکید می‌کند.  بر پایه برخی روایات، اهل ذکر منحصر در اهل‌بیت پیامبر(ص) است.

منابع

:تفسیر نورالثقلین،تفسیر قمی،ینابیع الموّده ،شواهد التنزیل ،تفسیر درالمنثور، اصول کافی،