ماه صفر؛ فرصتی برای بازسازی اخلاق جمعی و تعمیق هویت دینی

ماه صفر، دومین ماه از تقویم قمری، از منظر تاریخی و دینی، ماهی سرشار از حوادث تلخ و تأمل‌برانگیز در تاریخ اسلام است. این ماه یادآور مصیبت‌ها و اندوه‌هایی است که پس از واقعه عاشورا بر اهل بیت پیامبر اکرم(ص) وارد شد. از جمله مناسبت‌های مهم این ماه می‌توان به اربعین حسینی، رحلت جان‌گداز پیامبر اعظم(ص)، شهادت امام حسن مجتبی(ع) و شهادت امام رضا(ع) اشاره کرد. ماه صفر، اگرچه برای برخی با باورهای ناصواب و خرافی گره خورده است، اما در حقیقت فرصتی گران‌بها برای بازخوانی سیره اهل بیت(ع)، تقویت ایمان، بازسازی اخلاق جمعی و توجه عمیق‌تر به ارزش‌های معنوی و اجتماعی اسلام به‌شمار می‌آید.

به‌مناسبت فرارسیدن این ماه، خبرنگار ایکنای خراسان‌رضوی گفت‌وگویی با حجت‌الاسلام والمسلمین مهدی شریعت‌تبار، پژوهشگر دینی، انجام داده که در ادامه می‌خوانیم؛

ایکنا_ چگونه می‌توان از ظرفیت‌های معنوی ماه صفر برای بازسازی اخلاق جمعی و تقویت هویت دینی بهره‌مند شد؟

بهره‌گیری از مناسبت‌های مذهبی و معنوی همواره فرصتی مغتنم برای تقویت ارزش‌های اخلاقی و تحکیم روابط اجتماعی سالم و انسانی در بستر فرهنگ اسلامی به‌شمار می‌آید. در این میان، ماه صفر با توجه به تنوع مناسبت‌ها و رخدادهای تاریخی و دینی، ظرفیت‌های فراوانی برای ارتقای اخلاق جمعی و تقویت هویت دینی جامعه دارد.

از مهم‌ترین مناسبت‌های این ماه می‌توان به اربعین حسینی، رحلت پیامبر اکرم(ص)، شهادت امام حسن مجتبی(ع) و شهادت امام رضا(ع) اشاره کرد. همچنین، حضور اهل بیت امام حسین(ع) در شام و خطبه‌های روشنگرانه امام سجاد(ع) و حضرت زینب(س) از جمله رویدادهای مهم تاریخی این ماه به‌شمار می‌رود. این مناسبت‌ها معمولاً با برگزاری محافل و مجالس دینی و فرهنگی همراه می‌شوند که خود بستری برای ترویج آموزه‌های اخلاقی، تربیتی و اجتماعی اسلام فراهم می‌کند.

زیارت اربعین، به‌ویژه با جلوه پرشور پیاده‌روی زائران به سمت کربلا، یکی از شاخص‌ترین نمونه‌های این ظرفیت فرهنگی و معنوی است که به‌عنوان یک حرکت عظیم مردمی، می‌تواند الگویی عملی از انسجام، ایثار، همدلی و هویت دینی به نمایش بگذارد.

یکی از اهداف اصلی برگزاری چنین مراسمی، تقویت بنیان‌های اخلاقی، بازسازی روابط اجتماعی سالم و تحکیم خانواده‌ها بر پایه تعالیم قرآن، سنت پیامبر(ص) و سیره اهل بیت(ع) است. در این ماه، فرصت مناسبی فراهم می‌شود تا سیره و سبک زندگی پیامبر اکرم(ص) مورد مطالعه و بازخوانی قرار گیرد؛ همان‌گونه که قرآن کریم آن حضرت را «اسوه حسنه» معرفی کرده است. این امر نیازمند شناخت دقیق، روایت‌گری صحیح و فرهنگ‌سازی در جامعه است تا آموزه‌های ایشان در رفتار فردی و جمعی نهادینه شود.

ایکنا_ برای ارائه روایتی نو و الهام‌بخش از ماه صفر به نسل جدید، کدام مؤلفه‌ها باید برجسته‌تر باشند؟

روایت‌گری از ماه صفر، همچون دیگر ماه‌های سال، زمانی معنا و ارزش می‌یابد که مبتنی بر مناسبت‌ها و رخدادهای شاخص تاریخی، دینی و فرهنگی باشد. همان‌گونه که برخی مکان‌ها در اثر رویدادهای معنوی و مقدس، قداست یافته‌اند، زمان‌ها نیز به‌واسطه وقوع رویدادهای خاص ارزش‌مند می‌شوند. مانند شب قدر که به تعبیر قرآن «از هزار ماه برتر» است یا مکانی چون حرم امام رضا(ع) که به‌سبب جایگاه معنوی آن، دارای قداست و فضیلت ویژه‌ای است.

ماه صفر نیز با رویدادهایی چون اربعین حسینی، وقایع شام و شهادت‌های اهل بیت(ع)، بستری ارزشمند برای روایت‌گری تربیتی، معنوی و اخلاقی فراهم می‌آورد. این روایت‌گری، اگر به‌درستی و با زبانی روزآمد و قابل درک برای نسل جدید انجام شود، می‌تواند روحیه ایثار، مقاومت، آزادگی، حقیقت‌جویی و دینداری را در میان جوانان تقویت کند.

از سوی دیگر، توجه به جنبه‌های انسانی، اجتماعی و اخلاقی این وقایع و پیوند آن‌ها با مسائل امروز جامعه، می‌تواند روایت ماه صفر را به یک بسته فرهنگی ـ تربیتی جامع تبدیل کند که پاسخ‌گوی نیازهای فکری و معنوی نسل جدید باشد.

ایکنا_ آیا باور به نحسی ماه صفر صرفاً خرافه است یا می‌توان آن را ناشی از تجربه‌های تاریخی و ذهن جمعی مسلمانان دانست؟

در منابع معتبر دینی، هیچ‌گونه دلیل قطعی، قرآنی یا حدیثی برای اثبات نحسی یا شوم بودن ماه صفر وجود ندارد. مرحوم آیت‌الله ملکی تبریزی در کتاب المراقبات و نیز مرحوم محدث قمی در مفاتیح‌الجنان اشاره کرده‌اند که این باور بیشتر ریشه در فرهنگ عامه دارد و مستند شرعی محکمی ندارد.

برخی علما تنها به این نکته اشاره کرده‌اند که در این ماه، به‌دلیل رخدادهایی مانند رحلت پیامبر اکرم(ص)، نوعی حزن و اندوه در جامعه اسلامی پدید آمده است. با این حال، حتی این برداشت نیز دلالت مستقیمی بر نحس بودن ماه ندارد.

براساس آموزه‌های اسلامی، سعادت یا نحوست ایام، بیش از آنکه به زمان یا مکان خاصی وابسته باشد، به رفتار، کردار و اخلاق خود انسان بازمی‌گردد. این انسان است که با اعمال نیک یا ناپسند خود، می‌تواند روزها و ایامی را برای خود و جامعه به روزهای سعادت یا شقاوت تبدیل کند.

البته برخی اعمال عبادی، مانند خواندن دعای معروف «یا شدیدَ القُوی یا شدیدَ المحال...» روزانه ده مرتبه، در مفاتیح‌الجنان توصیه شده است که فارغ از خرافات، یاد خدا و طلب توفیق از او برای بهبود زندگی و اخلاق است و کاملاً مطلوب و مفید به‌شمار می‌رود.

اگر فردی بنا به باور شخصی یا تلقی ذهنی، نسبت به اقداماتی چون اسباب‌کشی، عقد، سفر و مانند آن در ماه صفر تردید دارد، توصیه اهل بیت(ع) این است که با صدقه دادن و توکل به خداوند، اقدام خود را انجام دهد. صدقه دادن، از جمله سنت‌های مؤکد در همه زمان‌هاست که از بلا جلوگیری می‌کند.

باور به نحوست ماه صفر نه پشتوانه دینی دارد، نه عقلانی است، و نه تجربه تاریخی آن را اثبات می‌کند؛ بلکه این ماه، با رویدادهای مهم دینی و فرهنگی‌اش، فرصتی برای تقویت ایمان، بازسازی اخلاق اجتماعی و تعمیق هویت دینی در جامعه اسلامی است.