خلوص نیت؛ معیار ارزش‌گذاری اعمال از نگاه دین

به گزارش ایکنا از خراسان‌رضوی، محمدعلی انصاری، صاحب تفسیر مشکاة، در نشستی که محتوای آن از کانال‌های مجازی منتسب به این مفسر قرآن کریم منتشر می‌شود، با موضوع «اصلاح نیت»، اظهار کرد: انسان در مسیر سیر و سلوک الهی، بیش از هر چیز نیازمند پالایش نیت و خلوص درونی است؛ چراکه نیت سرچشمه عمل و معیار ارزش‌گذاری آن به شمار می‌آید. ظاهر عمل ممکن است آراسته و نیکو جلوه کند، اما حقیقت آن در گرو نیتی است که پشتوانه‌اش قرار گرفته است. از این‌رو، بزرگان دین و به‌ویژه امام سجاد(ع) در دعاهای خویش همواره بر «اصلاح نیت» و «توفیق الهی» در این زمینه تأکید داشته‌اند.

وی ادامه داد: امام سجاد(ع) در فرازی از دعا عرضه می‌دارند:«اللَّهُمَّ غَفِّرْ بِلُطْفِکَ نِیَّتِی». نیت حلقه واسطه میان ایمان و یقین تا عمل است. به تعبیر دیگر، نیت بر پیشانی هر عمل نوشته شده و چرایی و چگونگی آن را معنا و تفسیر می‌کند. از این‌رو، در قیامت نیز حقیقت انسان‌ها نه بر اساس ظاهر اعمال، بلکه بر مبنای نیاتشان آشکار می‌شود؛ چنان‌که فرمودند:«یُحشَرُ النّاسُ عَلی نِیّاتِهِم».

صاحب تفسیر مشکاة بیان کرد: اگر نمازی با نیت ریا انجام گیرد، در قیامت جز ریا دیده نخواهد شد. اگر انفاقی با انگیزه‌های دنیوی صورت پذیرد، در آخرت همان انگیزه‌های پنهان تجسم خواهد یافت، نه عمل خیر. از همین روست که امام(ع) از خداوند می‌خواهند نیت انسان را اصلاح و کامل گرداند.

انصاری افزود: «توفیر» در لغت به معنای کامل و تمام کردن است. بنابراین، دعای امام چنین است: پروردگارا، به لطف خود، نیت مرا کامل و جامع قرار ده؛ نیتی که هیچ شائبه‌ای در آن نباشد و جز رضای تو در آن دیده نشود.

وی عنوان کرد: تعبیر «بِلُطْفِکَ» نیز معنایی عمیق دارد. در اصطلاح متکلمان، «لطف» آن چیزی است که بنده را به خدا نزدیک و از آتش دوزخ دور می‌سازد. نزول انبیا، ارسال رسل و انزال کتب همگی از مصادیق لطف الهی‌ هستند. پس امام(ع) می‌فرمایند: «پروردگارا، به لطف بی‌کرانت، نیت مرا جامع و خالص گردان».

صاحب تفسیر مشکاة ادامه داد: در ادامه می‌خوانیم: «بِما عِندَکَ یَقِینِی؛ خدایا، یقین مرا به آنچه در نزد توست، تصحیح فرما». مقصود آن است که یقین انسان باید به عنایت و فضل الهی استوار گردد. در اینجا «تصحیح» به معنای کامل و بی‌نقص ساختن است. یقین ناقص، معلول است؛ اما یقین کامل، همان است که به تأیید الهی به دست می‌آید.

انصاری افزود: سپس امام(ع) می‌فرمایند:«وَ اصْلِحْ بِقُدْرَتِکَ ما فَسَدَ مِنِّی؛ خدایا، به قدرت خود، آنچه از اعمال من دچار فساد می‌شود اصلاح کن». مقصود این است که خداوند به اعمال رنگ صلاح ببخشد و آن را مؤثر و ثمربخش سازد.

وی بیان کر‌: در قرآن کریم، همواره «عمل صالح» به‌عنوان معیار عمل معرفی شده است. عمل صالح یعنی عملی که کارایی، اثرگذاری و ثمربخشی داشته باشد. در علوم مدیریتی، این مفاهیم با واژه‌هایی چون کارایی، اثربخشی و بهره‌وری توضیح داده می‌شود. وقتی این سه ویژگی در کنار هم قرار گیرد، معنای صلاح در عمل پدیدار می‌گردد.

صاحب تفسیر مشکاة تصریح کرد: بنابراین، عمل صالح عملی است که مفید باشد و نتیجه‌ای ارزشمند به بار آورد. امام(ع) از خداوند می‌خواهند: پروردگارا، اگر در رفتار و اعمال من نقاط ضعف و بی‌ثمری وجود دارد، آنها را اصلاح فرما و به کارایی برسان؛ مبادا عملی از من سر زند که نه برای خودم، نه برای جامعه و نه برای آخرت ثمری در بر نداشته باشد.