فرصت احیای سنت نبوی از افول بنی‌امیه تا تثبیت بنی‌عباس

محسن دیمه کار، رئیس دانشکده علوم قرآنی مشهد، در گفت‌وگو با ایکنا از خراسان رضوی، در خصوص آثار فعالیت‌های علمی و فرهنگی امام صادق(ع) بر اجتماع شیعیان، اظهار کرد: در عصر امام صادق(ع)، اتفاقات سیاسی میان بنی‌امیه و برخی طوایف و فرقه‌ها رخ داد که منجر به قدرت رسیدن بنی‌عباس شد.

وی ادامه داد: این رخدادها باعث ایجاد فضای مساعد در جامعه شد تا حضرت بر عرصه‌های علمی، اجتماعی، اعتقادی و... دست گذارد، اما این فضای باز سیاسی با تثبیت قدرت بنی‌عباس رو به افول رفت و در زمان حکومت منصور دوانقی شدت و فشار بر حضرت زیاد شد و این فضای باز سیاسی کم‌کم بسته شد. بر این اساس، مدت زمانی بین افول بنی‌امیه و تثبیت بنی‌عباس فرصتی ایجاد شد تا آن حضرت به احیای سنت نبوی بپردازد و سنت نبوی را در جامعه احیاء کند.

رئیس دانشکده علوم قرآنی مشهد بیان کرد: در زمان امام صادق(ع) تحریف‌ها در دین زیاد شده بود، از طرفی بدعت‌هایی نیز وارد دین شده بود و اسلام ناب محمدی را تحت‌الشعاع خود قرار داده بود. بر این اساس به دلیل اهمیت موضوع اولویت اصلی امام(ع)، ایجاد یک نهضت علمی و خیزش علمی فرهنگی بود، لذا روی این امر تمرکز کرد.

دیمه کار تصریح کرد: در زمانی که فرصت باز سیاسی فراهم شد، با مساعد بودن فضا از یک سو و فاصله گرفتن جامعه از سنت نبی مکرم اسلام(ص)، در واقع در این شرایط امام صادق(ع) نقش احیاگری را داشت و دین خدا را در عصر خود احیاء کرد.

وی افزود: در این دوران مکتب علمی امام صادق(ع) رواج یافت و اوج گرفت آنگونه که در برخی از آثار رجالی، 4000 شاگرد برای امام صادق(ع) ذکر کرده‌اند که در محضر ایشان به تحصیل مشغول بودند، اگرچه این عدد دقیق نیست، اما حاکی از این است که علم در عرصه‌های مختلف گسترش در دوران آن حضرت گسترش یافت و فرهنگ ناب و اصیل اسلامی به جامعه منتقل شد.

رئیس دانشکده علوم قرآنی مشهد گفت: این امر اتفاق عظیمی بود، لذا براساس این احیاگری اسلام ناب محمدی، مذهب شیعه به عنوان مذهب جعفری نام گرفت، چرا که در دوران امام صادق(ع) بود که با یک خیزش علمی اسلام ناب منتشر و سپس گسترش یافت.

دیمه کار اظهار کرد: عصر امام صادق(ع) عصری بود که طوایف، جریان‌های گوناگون فکری، اعتقادی و مذاهب و فرق زیادی ظهور کرد، لذا امام صادق(ع) با جریان‌های فکری و اعتقادی از مذاهب و فرق و طوایف گوناگون مواجه بودند که هرکدام از این جریان‌های فکری و اعتقادی سؤالات و مسائل زیادی داشتند، از سوی دیگر در همین این دوران بود که نهضت ترجمه در سده دوم رخ داد و لذا آموزه‌های ایران، یونان و روم باستان و افکار و آراء و نظرات گوناگون غیراسلامی، همچون موجی به سمت مسلمانان و بلاد اسلامی سوق یافته بود که این امر نیاز به واکنش علمی مناسب داشت.

وی ادامه داد: همزمان نیز جریان فتوحات که در عصر خلفا آغاز شده بود، در زمان بنی‌امیه و بنی عباس ادامه یافت. لذا وقتی فتوحاتی رخ می‌داد و بلادی به اسلام ملحق می‌شد، سؤالاتی از اندیشه‌ها و اعتقادات گوناگون در این رخدادها مطرح بود که نیاز به واکنش علمی مناسب داشت. با توجه به اینکه از سوی جریان‌ها و نحله‌های گوناگون فکری که در عصر امام صادق(ع) فعالیت داشتند، سوالاتی مطرح بود و مرجعیت علمی برای پاسخگویی به این سؤالات نیاز بود.

رئیس دانشکده علوم قرآنی مشهد بیان کرد: در این میان، افرادی که در مکتب امام صادق(ع) نبودند نیز به این سؤالات پاسخ می‌دادند که در این راستا امام معصوم رسالت مهمی داشت و آن هم تعلیم و تبیین بود تا به سؤالات و ابهامات مردم پاسخ منطقی دهد. با توجه به اینکه تنوع فکری در عصر امام صادق(ع) زیاد بود، ایشان پاسخگوی همه آن سؤالات بودند، بر این اساس با موج متنوعی از روایات امام روبرو هستیم.

دیمه کار گفت: با توجه به تنوع جریان‌های فکری روایات تفسیری، اعتقادی و فقهی، اخلاقی و عرفانی فراوانی از امام صادق(ع) رسیده است که نشان می‌دهد، امام صادق(ع) پاسخگوی گفتمان‌های متنوع همه جریان‌های فکری بوده و آموزه‌های امام صادق(ع) پاسخگوی این سؤالات و ابهامات بوده است، لذا حجم روایات رسیده در موضوعات مختلف اصولی، اعتقادی، تفسیری و... از آن حضرت، نسبت به روایات رسیده از سایر ائمه اطهار بیشتر است.