خلوص در نیت؛ عامل اثرگذاری موعظه حسنه

به گزارش ایکنا از خراسان رضوی، محمدعلی انصاری، مفسر قرآن و صاحب تفسیر مشکاة، در نشست مجازی با موضوع «خلوص در نیت» که امروز، دوم آذر، برگزار شد، اظهار کرد: تمامی ما در زندگی اجتماعی به نوعی واعظ هستیم و سعی می‌کنیم به یکدیگر پند و اندرز دهیم و نقدهایی را در خصوص همدیگر بیان کنیم. برای اینکه سختی این مؤعظه از بین رود خداوند در قرآن مؤعظه را با صفتی به نام حسنه بیان می‌کند که معنی این حسنه همان نعمت خوش آیند و شادکننده‌ای است که به انسان می‌رسد.

وی ادامه داد: اگر مؤعظه و انتقاد همراه با حسنه باشد، این امر همان نقد سازنده را تشکیل می‌دهد و در انسان‌ها تأثیر خیلی خوبی می‌گذارد. این حسنی که خداوند متعال برای مؤعظه بیان می‌کند، ویژگی‌هایی دارد که یکی از آن‌ها نیت است. نیت هر عمل، به معنای چرایی انجام آن در نفس آدمی است، برای مثال، چرایی خواندن نماز، نیت آن است كه ممكن است «قُرْبَةً اِلَی الله» باشد و بنا به امر الهی كه «فَصَلِّ لِرَبِّكَ وَ انْحَرْ؛ پس برای پروردگارت نماز گزار و قربانی كن»، ادا شود و ممكن است نیتی جز آن در میان باشد. یا به عنوان مثال اگر چرایی رفتن به مجلس ذكر اهل بیت، احیای سیره ایشان و تقویت شعائر دینی و قدم برداشتن مطابق سیره آنان است، این چرایی، همان نیت رفتن به مجلس ذكر است. یعنی به تعبیری، نیت شیوه نگاه انسان به عمل و دلیل انجام آن است و جوهره حقیقی عمل را تشكیل می‌دهد. 

انصاری در خصوص خلوص در نیات بیان کرد: میزان خلوص عمل، بسته به نیت انسان است و نیت پیشانی عمل اوست، هر اندازه نیت عمل برای خدا و قرب به باشد، به همان مقدار بالا می‌رود و هر اندازه كه برای هوا صورت گیرد، از اعتبار ساقط می‌شود و بهره‌ای به انسان نمی‌رساند. همچنین در حدیثی از پیامبر اکرم(ص) در این باره آمده است: «نِیةُ الْمُؤْمِنِ خَیرٌ مِنْ عَمَلِهِ؛ نیت مؤمن از عملش بهتر است» لذا اگر نیت اصلاح نشود، عمل نیز به‌درستی و صلاح نمی‌گراید.

این مفسر قرآن افزود: مهم‌ترین عاملی که باعث می‌شود مؤعظه ما در خصوص دیگران جواب ندهد، شایسته نبودن نیت بیان آن موعظه است. این امر موجب می‌شود که طرف مقابل از همان ابتدا نسبت به سخن و مطلب ما موضع بگیرد و به آن اعتنایی نکند. 

نبود خلوص موجب استجاب نشدن دعا می‌شود

صاحب تفسیر مشکاة گفت: عوامل مختلفی می‌توانند مانع از استجابت دعای انسان شوند، البته می‌دانیم كه هر ارتباطی، دو سو و دو سر دارد، در دعا هم نیز چنین است و یک سوی این ارتباط كه از دعا حاصل می‌شود، بنده است و دیگری خداوند قرار دارد. اولین مانع در این ارتباط، نبود استعداد و آمادگی برای ایجاد ارتباط در خواننده و خواهنده است. زیرا دعا ریسمان رابطه با پروردگار است. اما گاه در وجود آدمی آمادگی نیست كه به‌صدق دعا كند و با خداوند ارتباط برقرار كند.

وی اظهار کرد: دومین دلیل، نبود خلوص در دعاست، زیرا در ادب دعا، بسیار مهم است كه انسان خالصانه و از سویدای دل خدا را بخواند و حاجتش را نزد او ببرد. سومین دلیل، نداشتن حضور قلب لازم در پیشگاه خداوند است. نمونه آشنای این حالت، نماز است كه فرد در پیشگاه پروردگار می‌ایستد اما فكر و یادش دنبال مسائل خُرد و كلان دنیایی است. چهارمین دلیل هم، عدم «إِنْقِطَاع إِلَی الله» است که از موانع اجابت دعاست زیرا انسانی كه ذهن و فكرش متوجه اسباب و شیوه‌های مختلف است و از سر عادت یا برای عبادت، دستی هم به دعا بلند می‌كند و حاجت می‌خواهد، دعایش به اجابت نمی‌رسد.